Festival Transit: De ivoren toren en de bulldozer

Misschien wilde componist Tiziano Manca met Defining, het eerste stuk van het Transit-festival, onze oren klaarmaken voor wat zou komen. Misschien was zijn werk een poging om de muziekgeschiedenis vast te grijpen, te verknippen en over het podium uit te strooien.

Als je bij Bach begint en het daarna over Mozart hebt, als je vervolgens via Beethoven naar Mahler en Schönberg gaat en op dat pad blijft doorwandelen zonder een zijweg in te slaan, kom je uiteindelijk in de Soetezaal van het STUK uit, waar het Transit-festival begon.

Dat is de reden waarom je weleens hoort spreken van hedendaagse klassieke muziek. Meer dan andere muziek die nu geschreven wordt, ligt dat genre in het verlengde van wat we nu klassieke muziek noemen. Maar na een kwartiertje Transit weet je al: hedendaagse klassieke muziek is allesbehalve klassiek.

Snippers muziekgeschiedenis

Tiziano Manca had onze oren klaargestoomd, maar het was aan de andere componisten om méér te doen. Dat lukte Vanhecke, die met zijn creatie Pour que la nuit finisse de flarden die Manca had achtergelaten, bij wijze van spreken verzamelde en liet samensmelten tot een nachtelijke wereld, ver van de onze verwijderd. Hier en daar ontwaren we muzikaal materiaal uit het verleden, maar de meeste klanken zijn volkomen nieuw.

Snippers uit de muziekgeschiedenis oprapen en combineren tot nieuwe klanken, is dat hedendaagse muziek? Volgens Maarten Beirens, artistiek directeur van Transit, is nieuwe muziek veel meer dan dat. ‘Nieuwe muziek is alles waar componisten vandaag mee bezig zijn. Transit staat open voor alle esthetische stromingen, al hebben we een voorkeur voor wat onderzoekend en avontuurlijk is.’

Nordic Affect, een IJslands ensemble, verraste de tweede dag met een gewaagd programma. Daarin tastten de musici alle mogelijkheden van de viool, de altviool, de cello en het klavecimbel af, bijgestaan door een stevige batterij aan elektronica om de klanken te vervormen.

Het is muziek die je niet zomaar kunt vatten, ook al ken je Mozart. ‘Het idee dat je nieuwe muziek moet begrijpen door de muziek van het verleden te kennen voorbij,’ zegt Beirens. ‘Net dat zorgt ervoor dat je als volledige leek kan binnenwandelen en alles op je af kan laten komen.’

Hermetische schoonheid

Toch hoor je van nieuwe muziek weleens zeggen dat ze ontoegankelijk is. ‘Het is muziek die niet voor iedereen gemaakt is,’ bevestigt Beirens. ‘Door de extreme keuzes die componisten maken, sluit de muziek niet automatisch bij ieders leefwereld aan.’

Inderdaad, naast een groep nieuwsgierigen, bestaat het Transit-publiek voor een niet gering deel uit componisten, muzikanten, musicologen, concertorganisatoren, kortom mensen die het wereldje kennen. ‘Als er een bom valt op deze zaal, blijft er van de Vlaamse nieuwe muziekscène niets meer over,’ vatte een componist het treffend samen.

Een hoogtepunt was het concert van Het Collectief. Twee fragiele werken (van Bram Van Camp en Beat Furrer) transformeerden de stilte tot een integraal deel van hun muziek. Daarna denderde Serres Impies van Robert Zuidam over het publiek, een stuk dat dankzij de geraffineerde zangpartij (subliem vertolkt door Katrien Baerts) muziektheater werd.

Een uurlang intense schoonheid. Al zal niet iedereen het zo omschrijven, omdat de muziek mijlenver ligt van wat we kennen. Op het eerste gehoor mist de muziek van Van Camp of Zuidam elke connectie met wat er buiten de muren van het STUK gebeurt.

YouTube-materiaal

Is die muziek vooral met zichzelf bezig? 'Misschien wel, maar tegelijk toont een hermetisch stuk ons ook', aldus Beirens, ‘een niveau van complexiteit dat niet in 144 tekens te vatten is’. Muziek als kritiek op de oppervlakkige alledaagsheid. Zo’n tegengewicht kan nu eenmaal niet eenvoudig klinken.

Zondagmiddag zorgde vocaal ensemble HYOID voor een verrassende performance. In History of the voice (Jennifer Walshe) hadden vier zangers het een uurlang over, jawel, de stem. Een compilatie van YouTube-materiaal, knipogen naar de popcultuur en sneren naar hoogdravend wetenschappelijk onderzoek maakten duidelijk dat hedendaagse muziek niet noodzakelijk op zichzelf hoeft te staan.

Je zal Jennifer Walshe het niet horen zeggen, maar met werk zoals History of the voice breekt ze heel bewust de niche van de nieuwe muziek open. Wat ze omschrijft als onvermijdelijk in haar eigen manier van werken (‘Als ik iemand Siri zie gebruiken, wil ik weten hoe dat werkt, en komt dat in mijn performances terecht’) is tegelijk een bulldozer die de ivoren toren van de nieuwe muziek wil neerhalen.

Moeten de muren van de niche tegen de grond? Misschien heeft een niche ook voordelen: de vrijheid op je bek te kunnen gaan, bijvoorbeeld. ‘Het komt erop aan net meer mensen mee te nemen in onze zoektocht,’ antwoordt Els Mondelaers, zangeres bij HYOID. Geen muren slopen dus, maar mensen betrekken bij wat er binnen de muren gebeurt.

Publiek warm maken voor nieuwe muziek zonder je identiteit aan diggelen te gooien? Het is geen eenvoudige opdracht. Deze editie van Transit toonde niet alleen dat het nodig is, maar ook dat het festival de sleutels al in handen heeft.