Millennials zijn de democratie beu

Het onderzoeksproject van Cambridge University onderzocht de attitudes van jongeren over verschillende generaties tegenover democratie. Het onderzoek is in staat om duidelijke conclusies te trekken dankzij de grootste dataset ooit die zowel verschillen tussen generaties als tussen landen in acht neemt.

Het onderzoek handelt ook specifiek over de Belgische casus. Volgens het onderzoek speelt de opmars van Vlaams Belang namelijk een positieve rol in de tevredenheid van jongeren met democratie. Die vaststelling is omstreden, aangezien eerder onderzoek van de VRT net meende dat een grote groep jongeren een autoritaire leider boven democratie verkiest.

Een duik in het onderzoek

De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat de tevredenheid van jongeren wereldwijd aan het dalen is in vergelijking met vorige generaties in hun jeugd. De grootste reden hiervoor is economische uitsluiting in de vorm van toenemende werkloosheid en groeiende economische ongelijkheid in ontwikkelde democratieën.

Een andere factor voor de dalende tevredenheid is de vermoeidheid die optreedt in landen waar in de laatste decennia de liberale democratie is ingevoerd. Het activisme van jongeren speelde vaak een doorslaggevende rol in het neerhalen van militaire junta's (niet-gekozen militaire regeringen, red.) en eenpartijstaten. De jongeren van vandaag zijn minder begaan met de democratische idealen dan vorige generaties van jongeren en hebben meer aandacht voor de gebreken van representatieve democratieën.

Bijzonder is dat landen met populistische leiders een opmars kennen van appreciatie van jongeren voor democratie. Dit geldt zowel in landen waar linkse populisten als rechtse populisten aan de macht zijn, met de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten als uitzondering. Toch vormt de opmars van populisme een duidelijk patroon en is het niet het resultaat van enkele uitschieters.

Die populistische golf zorgt voor een toename in interesse van jongeren in democratie en lijkt de neerwaartse trend om te keren. Het lijkt echter niet te zorgen voor een toename op lange termijn. Wanneer gematigden winnen van populisten, zet de neerwaartse trend zich versneld verder en nemen anti-democratische gevoelens stelselmatig toe.

Het onderzoek is genuanceerd en toont dat de situatie complexer is dan een algemeen verlies van vertrouwen in de democratie. Volgens politicoloog Silke Goubin (KU Leuven) gaat het onderzoek toch vaak kort door de bocht in de analyse. Uit eigen onderzoek leidt ze bijvoorbeeld af dat ongelijkheid eerder tot apathie dan tot ontevredenheid leidt. De conclusie dat de tevredenheid bij jongeren over democratie stelselmatig afneemt, noemt ze voorbarig. 'Britse en Amerikaanse onderzoekers hebben vaak de neiging om aan doemdenken te doen', vult ze aan.

Eerder onderzoek

Onderzoek naar de mening van jongeren over democratie is niet nieuw. In juli 2016 verscheen nog een onderzoek van Roberto Stefan Foa – een van de onderzoekers van het besproken onderzoek – en Yascha Mounk. Zij zeiden toen al dat bij millennials de twijfel over de democratie bijzonder groot was geworden.

De VRT deed in 2018 een onderzoek bij de jongeren die toen voor de eerste keer hun stem zouden gaan uitbrengen. Uit dit onderzoek bleek dat wel 26 procent van de ondervraagden niet geloofde dat democratie de beste staatsvorm was. Dat zo'n groot deel van de jongeren een autoritaire leider verkiest, werd toen als een schok onthaalt.

De meeste eerdere onderzoeken focussen op zaken zoals de verminderende deelname aan verkiezingen of dalend partijlidmaatschap bij jongeren. Daarnaast focussen de meeste onderzoeken slechts op een beperkt aantal enquêtes, vaak enkel uit ontwikkelde landen. Nieuwere onderzoeken die wel meer landen uit Latijns-Amerika, Sub-Sahara-Afrika en Azië in rekening namen, waren dan weer beperkt in tijdseries.

Volgens Goubin worden onderzoeken als deze populairder bij politicologen. Onderzoekers willen nu alles wat ze vinden samengooien. 'In de jaren 90 waren correlaties al chic, nu is dat niet meer genoeg.' De drang om over sterke causale relaties te spreken zorgt er wel voor dat deze onderzoekers volgens haar vooral dingen presenteren die in hun verhaal passen. Daarnaast willen onderzoekers ook steeds meer uitspraken doen over kwalitatieve zaken. Dit verklaart het toenemend gebruik van enquêtes.

Grootste dataset ooit

Wat dit onderzoek anders maakt dan voorgangers is de gebruikte dataset. Er werd data gebruikt van in totaal 4,8 miljoen respondenten uit 160 landen en dit tussen 1973 en 2020. Dit maakt het mogelijk om meer gewaagde beweringen te maken en generationele verschillen beter te vergelijken.

Andrew James Klassen, de onderzoeker die bevoegd was voor het verwerken van de data tot een coherente dataset, zegt dat de dataset speciaal is omdat ze meer dan 40 bronnen rond publieke opinie in rekening neemt. 'Traditioneel gebruikten onderzoekers slechts één of enkele van deze bronnen om aan onderzoek te doen', vult hij aan. Door verschillende metingen te nemen van hetzelfde concept kon hij zo de nauwkeurigheid van de meting verhogen.

Goubin vindt de collectie van data noemenswaardig en geeft toe dat weinig onderzoekers het hen voorgedaan hebben. Hierdoor verliezen de onderzoekers volgens haar wel de controle over de data en dreigen verschillen tussen enquêtes te verdwijnen in de grote hoop data. Goubin vergelijkt de dataset met een kleerkast: 'Ze hebben alle kleren op een hoop gegooid en verliezen zo het onderscheid tussen de verschillende soorten kleren.'

De situatie in België

Volgens het onderzoek volgt West-Europa een gelijkaardig patroon met Latijns-Amerika. Ouderen werden in de loop van hun leven meer tevreden met democratie in tegenstelling tot jongeren die minder tevreden worden. In België is de situatie genuanceerder. Hoewel België voor velen onbestuurbaar lijkt geworden, gaat het vertrouwen in democratie erop vooruit ten opzichte van de vorige generatie.

Het groeiend geloof in de democratie kan toegewezen worden aan de populariteit van populistische partijen bij jongeren. Zo vertelt dit onderzoek dat de socio-economische bocht naar links van Vlaams Belang jongeren geleid heeft naar het steunen van anti-systeempartijen en groeperingen op rechts.

Op lange termijn kan de opmars van populisme echter zorgen voor een daling van de tevredenheid van jongeren met democratie. Goubin meent dat Vlaams Belang-kiezers nog meer het vertrouwen in de politiek gaan verliezen nu ze geen deel uitmaken van de regering. Dit zorgt voor een vicieuze cirkel van ontevredenheid. Het is volgens haar aan de komende regeringen om het effect van de lange regeringsonderhandelingen, en het aan de kant schuiven van Vlaams Belang en PVDA om te keren door goed en responsief beleid te voeren. 'Vertrouwen en tevredenheid zijn weliswaar veel gevoeliger aan negatieve dan aan positieve factoren.'

Professor Stefan Rummens, politiek filosoof aan de KU Leuven, erkent dit ook. Hij is positief verbaasd dat het onderzoek aangeeft dat de democratie in België lijkt stand te houden bij jongeren. 'Mijn aanvoelen is dat jongeren niet het vertrouwen in democratie verliezen, maar wel in de manier waarop die democratie functioneert.' Die onvrede heeft volgens hem twee uitlaatkleppen: het bovengenoemde populisme, maar ook het politieke engagement van de klimaatbetogingen en alles wat Black Lives Matter heeft losgemaakt.