'Als je te boek staat als een moeilijk mens, geraak je nergens'

'How Academia Resembles a Drug Gang', schreef Alexandre Afonso in 2013 op de blogsite van de London School of Economics. Onderaan de academische ladder, zo schrijft hij, heb je een grote groep jonge onderzoekers die precaire omstandigheden aanvaarden. Net als jonge drugsdealers doen ze dat in ruil voor het uitzicht op een droomjob: rijke, gerespecteerde drugsbaron in het ene geval, goedbetaalde, autonome prof in het andere.

Afonso schreef zijn artikel in de eerste plaats met het oog op de Angelsaksische wereld, maar verwijst ook naar het systeem in continentaal Europa. Zo is Vlaanderen tussen 2000 en 2019 van 0,7 naar 2,5 nieuwe doctoraatshouders per 1000 inwoners gegaan. Aangezien hogerop de academische ladder er geen bijna-verviervoudiging is geweest van de posities, betekent dat meer concurrentie. Het zorgt voor een grotere polarisatie op de arbeidsmarkt – met de vergelijking met de drugswereld tot gevolg.

Hiërarchie

De gevoeligheid voor grensoverschrijdend gedrag gaat verder dan competitie. Er wordt vaak verwezen naar de hiërarchische structuur in de academische wereld: als jonge academicus ben je altijd afhankelijk. Je bent uitgepikt in je aula door een prof en die heeft kennis van het systeem.

Dat blijft gelden wanneer je het studentenstadium voorbij bent. 'Wat je niet mag onderschatten', vertelt een assistent aan de KU Leuven aan Veto, 'is dat veel mensen doctoreren als eerste job. Je hebt daardoor veel minder een idee van wat gangbaar is in een werkomgeving.' Misbruik loert dan snel om de hoek.

Het begint dus bij werknemers goed informeren over wat ze mogen verwachten – dat is een eerste stap tegen grensoverschrijdend gedrag en misbruik. Maar hoe maak je een universiteit minder hiërarchisch? Door je technisch en (academisch) ondersteunend personeel meer te betrekken in je beleid, zo hoort Veto.

'Op die manier maak je de feitelijke en hiërarchische verschillen veel kleiner', meent Dylan Couck, doctorandus in onderwijsrecht aan de UGent. Als een universiteit opener is over beslissingen en vooral het beslissingsproces, verminder je de achterkamerpolitiek. Een gesloten cultuur maakt jongeren kwetsbaar, want hun carrière wordt door een kleine groep gevestigde proffen bepaald.

Wat is 'te erg'?

Grensoverschrijdend gedrag aan universiteiten neemt veel vormen aan. De media hebben vooral over seksueel grensoverschrijdend gedrag bericht, maar een hele reeks andere soorten bleef onderbelicht. Machtsmisbruik, verbale agressie of plagiaat kunnen ook onder de noemer vallen.

Telkens is de vraag: waar trek je de grens? 'Als academicus laat je veel passeren', vertelt de assistent. 'Als onderzoeker ben je altijd gespecialiseerd, en de wereld van jouw specialisatie – en zelfs vakgebied – is klein. Als je te boek komt te staan als moeilijke mens, geraak je nergens meer.'

Dat zie je onder andere in het grote belang van aanbevelingsbrieven. Die heb je nodig bij bijna elke sollicitatie, maar vaak krijg je die brieven niet te zien.

Wanneer je er daarbovenop van overtuigd bent dat jouw melding geen verschil maakt, stopt het er vaak bij. 'Ik ken veel mensen die hebben overwogen een melding te maken', zegt de assistent. 'Ik ken niemand die het heeft gedaan.'

Straffeloosheid

Daarmee kom je terug bij de kern van het probleem: het gevoel van straffeloosheid dat leeft bij veel potentiële melders. Maïka De Keyzer van vakbond ABVV KU Leuven wil een einde aan de 'onaantastbaarheid' van professoren. 'Er zijn strengere straffen nodig om een signaal te geven dat daders gevolgen zullen dragen.' (zie artikel tuchtreglement)

Maar strengere straffen beschermen een melder nog niet meteen. 'De dader komt er vaak vanaf met een tik op de vingers, maar voor het slachtoffer zijn er dan slapende honden wakker gemaakt', vertelt De Keyzer. 'Zij moeten vaak binnen het departement blijven werken met de dader.'

Vandaar dat de nood aan anonieme meldpunten regelmatig weerklinkt – hoe hoog hun risico's ook zijn. 'Enkel als een melding niet kwalijk kan zijn voor een verdere carrière, zullen mensen problemen melden', klinkt het bij Annelies D'Espallier, ombudsvrouw van de Genderkamer.

Overal mannen

In veel faculteiten gaan hiërarchische verschillen hand in hand met genderonevenwichten: mannen vervullen nog steeds het merendeel van de posities waaraan macht en invloed verbonden zijn. Vraag is of vervrouwelijking zal leiden tot minder problematische situaties. 'In theorie moet een grotere diversiteit het risico inderdaad verkleinen', vertelt D'Espallier, 'maar we zullen moeten zien hoe het evolueert in de praktijk.'