Internationaal politicoloog Jonathan Holslag overschouwt de wereld

In een klein kamertje aan de rand van Brussel kunnen grote ideeën broeien. Van daaruit waarschuwt Jonathan Holslag al jaren voor de Chinese dreiging en hekelt hij ons makke antwoord daarop.

We openen met een concreet incident. Twee weken eerder installeerde de Chinese overheid nieuwe raketten op een eiland in de Zuid-Chinese zee. Daar botsen heel wat territoriale belangen. Een teken aan de wand?

“Een logische stap,” reageert Holslag. “China wil haar territoriale claims daar kracht bij zetten en haar rivalen - vooral de Verenigde Staten - afschrikken. Eigenlijk verbaast het dat ondanks al die machtsopbouw, de onzekerheid over elkaars intenties en het toenemende Chinese nationalisme de situatie stabiel blijft,” merkt hij schamper op.

Zijn zo’n manoeuvres nog gevaarlijker nu de Chinese economie sputtert? De overheid vertrouwde op de economische groei om de bevolking te sussen. Nu blijft alleen nationalisme over.
Jonathan Holslag: “Die economische kentering zag je al van ver. De Chinese economie is het spiegelbeeld van de Amerikaanse. Ze is erg afhankelijk van buitenlandse investeringen en export naar het Westen. De Verenigde Staten leven dan weer van buitensporige consumptie en spotgoedkope import. Dat blijft niet duren. In China staan er nu heel wat fabrieken leeg. Ook de Amerikanen komen vroeg of laat weer in het vizier.”

“De Chinese leiders zijn voorlopig nog erg terughoudend om de nationalistische toon aan te slaan, maar dat blijft niet zo. Dan komen de relaties met Taiwan, Japan en de situatie in de Zuid-Chinese zee onder druk.”

We hoeven vooralsnog niet de schuilkelders in.
Holslag: “Neen, maar groeiende economische spanningen gaan altijd aan een militair conflict vooraf. We zien de eerste tekenen van een munt- en handelsoorlog tussen China en het Westen. Als ook de politieke spanning toeneemt, kan een symbolisch conflict zoals de Zuid-Chinese zee of Taiwan plotsklaps escaleren. Eerst lijkt dat dan beheersbaar, maar het wordt steeds groter. Regionale protagonisten zoals Japan, India en Australië raken erin verwikkeld, en tot slot de Verenigde Staten.”

Een symbolisch, schijnbaar beheerbaar conflict dat plots escaleert. We horen de echo’s van een schot in Sarajevo in 1914.
Holslag: “Inderdaad! Een Aziatisch Sarajevo. Een wereldwijd pandemonium is even waarschijnlijk als toen. Ook toen botsten ideologieën en werden handelsstromen en wederzijdse investeringen steeds groter. Net als het Duitse rijk bereikt China een punt waarop haar industrie oververzadigd is. Het moet een plek onder de zon veroveren, al was het maar om haar afzetmarkten veilig te stellen.”

“Ik ben geen Amerikaanse havik. China is heus niet intrinsiek kwaadaardig. Het is een heel normaal land met begrijpelijke belangen en dromen. Maar we moeten ons wel zorgen maken. Er ligt voldoende springstof opgestapeld.”

Latente coma

Historici schrijven graag dat de Europese grootmachten de eerste wereldoorlog in slaapwandelden. Zijn we nu wel wakker?
Holslag: “Slaapwandelen is te positief. Europa ligt in een latente coma. Op heel veel fronten hebben we ons vastgereden. Onze welvaartsstaat brokkelt af. Onze politici ontbreken legitimiteit en verbeeldingskracht.”

We voelen ook nog steeds de naweeën van de financiële crisis.
Holslag: “Europa verliest welvaart, want de internationale machtsbalans verandert. Heel wat Europeanen verdienen nog steeds minder dan in 2009. We zijn sindsdien vijf miljoen banen verloren. We groeien wel, maar die economische groei vertaalt zich alsmaar moeilijker in jobs en tevredenheid."

"Geen wonder dat mensen hun leiders wantrouwen. Ze zien de ongelijkheid groeien, plukken niet langer de vruchten van de globalisering en krijgen daar nog vluchtelingen en migranten bovenop. Ondertussen strijden staten om de schaarse overblijvende banen.”

“Onze aanpak van de crisis heeft gefaald. Een De Grauwe (Paul De Grauwe, econoom en keynesiaan, red.) blijft hameren op overheidsinvesteringen en de Van Overteldts (Johan Van Overtveldt, minister van Financiën, N-VA, red.) van deze wereld willen alleen maar besparen. Maar waar steek je al dat geld in dat je bespaart of investeert? Er is een wereldwijde overcapaciteit. We willen Griekenland heropbouwen met bijvoorbeeld een Griekse auto-industrie, maar er is helemaal geen vraag naar een nieuwe autofabriek. Dertig procent van de bestaande fabrieken staat stil.”

Misschien moeten we geen auto’s, maar innovatieve hightech-producten maken.
Holslag: “Hightech? De kloof tussen slimme technologie en een domme samenleving groeit. We krijgen wifi op de trein, maar de trein is een vuilnisbelt. Hightech is dus geen mirakeloplossing voor al onze maatschappelijke problemen. Ook riskeer je een nieuwe zeepbel op de beurs.”

“We moeten bestaande producten verbeteren. Onze overheid moet een nieuwe generatie stadsateliers stimuleren die duurzamer werken en voor sociale cohesie zorgen. Mensen kunnen zowel hun handen als hun verstand gebruiken en verdienen een eerlijk loon."

"Kijk naar dit koffiekopje. Hoeveel van de prijs gaat naar arbeid? De helft van de kostprijs van deze laptop (wijst naar zijn MacBook, red.) is branding. Daarachter schuilen producenten die in de meest verschrikkelijke omstandigheden moeten werken. Nu plukt alleen een kleine groep miljardairs in een of ander belastingparadijs de vruchten.”

“Neem onze architectuur. Het is toch veel leuker wonen en werken in een historisch gebouw dan in dat prefab-ding hiertegenover? Voor bouwvakkers is dat breindodend en het maakt de identiteit van onze steden kapot. Om nog maar te zwijgen over de gevolgen voor onze betalingsbalans (het verschil tussen buitenlandse schulden van en betalingen aan een land, red.). Vroeger gebruikten we lokale materialen, nu Vietnamees marmer en Chinees aluminium.”

Is dat niet ietwat naïef? Niet iedereen kan zulke hipsterproducten betalen en aan de Primark ontsnappen.
Holslag: “Veel mensen hebben het water aan de lippen. Maar het is een vicieuze cirkel. Wie het meest lijdt door het verdwijnen van onze maakindustrie en goed werk bij traditionele winkelketens, moet wel bij Primark shoppen. Je moet die cirkel durven afsnijden, anders krijg je Amerikaanse toestanden.”

“Het is vooral de taak van de burgerij, de gegoede middenklasse, om die cultuur van het nieuwe goedkoop te breken. Zij heeft nog genoeg marge. Want als we goedkoop blijven importeren, worden we schuldslaven. Onze betalingsbalans blijft niet eeuwig in evenwicht. Vroeg of laat is China sterk genoeg om haar munt op te waarderen. Dan wordt al die import peperduur. Onze overheid moet daarover nadenken of we worden de nieuwe derde wereld.”

Denken onze overheden daarover na? We hebben er alvast genoeg.
Holslag: “Daardoor zijn de bevoegdheid en verantwoordelijkheid om na te denken juist enorm versplinterd. Al die staatshervormingen hebben ons niet sterker gemaakt. Resultaat: op alle indicatoren scoren we slechter dan Nederland, Oostenrijk of Denemarken. Aan de Gentse en Leuvense universiteit zijn er succesverhalen, maar dat onderzoek verbleekt in het niets bij wat de Nederlanders doen met dezelfde middelen. We hebben de mooiste steden van Europa en Brussel kan zelfs opnieuw de koningin van de Europese steden worden."

"Maar ook daar ontbreken we efficiëntie en langetermijndenken. Toeristen passeren ons dan ook. Af en toe strandt een verloren gereden Chinese bus in Brussel of Brugge. Geen wonder dat buitenlandse high potentials liever in Amsterdam werken en wonen. Dat heeft niets met fiscaliteit, maar alles met levenskwaliteit te maken.”

“Het gaat ook om kennis. Niet alleen is de markt niet transparant genoeg voor consumenten. Veel ambtenaren en kabinetsmedewerkers weten amper hoe de economie werkt. De voorbije jaren ontmoette ik zoveel mensen op hoog niveau die niet eens een betalingsbalans kunnen lezen. In tegenstelling tot Nederland kunnen wij niet strategisch of op lange termijn denken.”

“Tot slot draait het om ideologie. We verstoppen ons achter een neoliberalisme dat de staat zogezegd verbiedt om te sturen.”

Wereldvreemd kosmopolitisme

In uw ogen blinkt het enthousiasme, maar heeft u het grote publiek mee? Dat krijgt het water in de mond van het populisme van Donald Trump.
Holslag: “Ik begrijp waarom mensen op een figuur als Trump stemmen. Ze zijn het wereldvreemde kosmopolitisme van de elite zo beu als koude pap. Het is de voorhoede van een revolutie. Misschien geen linkse revolutie, maar wel een opstand van onderuit.”

“Populisten hebben het voordeel dat ze specifieke oorzaken kunnen benoemen. Of dat nu de Mexicanen, de Russen of de vluchtelingen zijn. Die hebben de schuld. Met ons is niets mis. Progressieven moeten een alternatief verhaal vertellen. Leg uit hoe hervormingen voor een betere wereld zorgen. Waarom zou ik mijn gesubsidieerde wagen opgeven als ik een stinkende trein in de plaats krijg? Vertel mij hoe ik mijn eigen stad kan werken, en zo meer tijd voor mijn gezin en mijn omgeving krijg.”

Waarom vertelt u dat zelf niet? Langs de zijlijn is het makkelijk praten.
Holslag: “Dat hebben al veel mensen gevraagd. Ik vind dat zeer lastig. Ik ben een bijzonder ongeduldig mens en alles is hier zo gefragmenteerd.”

“Ik weet wel zeker dat onze generatie het zal moeten doen. We zijn begonnen met de onrustwekkende situatie in de Zuid-Chinese zee, maar we zouden het evengoed over Oekraïne of Syrië kunnen hebben. De wereld ligt vol conflicten die in een pandemonium van ongeziene proporties kunnen ontaarden. Je kan je hoofd op tafel leggen of je kan een alternatieve toekomst proberen verbeelden. Ook al lever je in alle bescheidenheid vanuit een klein kamertje aan de rand van Brussel je bijdrage.”