Waarom PVDA-jongeren weer naar Cuba trekken: 'Het lichtend voorbeeld voor linkse jongeren'

Deze zomer reisden verschillende leden van Comac naar Cuba. De jongerenbeweging van de PVDA organiseert wel vaker reizen naar landen uit het Global South, maar Cuba is een opvallende bestemming omdat het land als een dictatuur geldt. Experts plaatsen daarom vraagtekens bij het democratische karakter van Comac. Toch valt er heel wat van het land te leren, vindt Jan Thys Van den Audenaerde, voorzitter van Comac Leuven. 

Hij reisde al twee keer mee met Comac naar Cuba als deel van zo'n 'solidariteitsreis'. 'Het is een land dat een geschiedenis van koloni­alisme kent, en zich daarvan heeft proberen te bevrijden. Sinds president Trump aan de macht is, heeft het land het nog moeilijker met sancties van de VS', zegt Thys Van den Audenaerde. 

'Door ernaartoe te reizen leer je het land ook beter kennen, in plaats van in de Europese bubbel te blijven', zegt Thys van den Audenaerde. 'We komen daar ook niet met lege handen aan: we hebben bijvoorbeeld veel geneesmiddelen meegenomen. Het kadert in onze visie van internationalisme, waarbij we een betere wereld willen, en niet enkel streven naar verandering in Leuven.' 

Linkse mythologie

'Al sinds de jaren zestig is Cuba het lichtende voorbeeld voor uiterst linkse studenten', zegt Bart Maddens, professor vergelijkende politiek aan de KU Leuven. Hij bezocht zelf Cuba en geeft er ook les over.

'Er ging een ongelooflijke dynamiek uit van de Cubaanse revolutie: alle Europese intel­lec­tuelen waren erdoor geobsedeerd', vertelt hij. 'Dat is in de jaren zeventig gekeerd, maar die mythologie zindert nog steeds na, zeker bij uiterst links. De revolutie symboliseert immers het verzet tegen de Verenigde Staten als imperiale macht.' 

'Het is een manier om de strijd te voeren tegen het imperialisme', erkent Thys Van den Audenaerde. 'Ik denk dat het niet gemak­kelijk is om daar te leven, dat voel je ook wanneer je daar praat met de mensen. Het imperialisme van de VS is soms moeilijk te begrijpen vanuit Europa, aangezien wij leven op een continent dat aan de koloni­serende kant zat. Door naar Cuba te reizen kunnen we ons verplaatsen in hun kijk op de wereld.' 

Het land is een van de laatste communis­tische landen die overblijven na het einde van de Koude Oorlog, en koestert bovendien een sympathiek imago. In die zin verschilt het van iets strakkere dictaturen zoals China en Noord-Korea, zegt Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen (VUB). 'Veel mensen gaan graag op reis naar Cuba, vanwege de leuke muziek en sfeer.'

'Je kan er ook vrijuit met de mensen spre­ken', zegt Maddens. 'Als je daar rond­loopt, heb je niet per se het gevoel dat je in een politiestaat bent. Toen ik er was, heb zowel gesproken met mensen die kritisch waren tegenover het regime als met mensen die laaiend enthousiast waren over de revolutie, en Fidel Castro voluit verdedig­den. Maar het regime houdt alles strak in de gaten via hun lokale revolutionaire comités. Het land beweert trouwens niet dat het een demo­cratie is in onze betekenis van het woord.'

Democratie of dictatuur

Cuba scoort dan ook erg laag op verschi­llende democratie-indexen. Zo wordt het land als 'niet vrij' beschouwd door Freedom House, en staat het onderaan op de rankings van IDEA wat betreft het respecteren van the rule of law en mensenrechten. Maar Thys Van den Audenaerde vindt dat je verder dan die parameters moet kijken. 

'Hoe de democratie in Cuba werkt, wordt zelden goed uitgelegd', zegt hij. 'Er zijn geen partijen, maar enkel individuen die deelnemen aan de verkiezingen. En veel wordt er ook niet bij gezegd: hoe goed het land werkt op vlak van gezondheidszorg. Bovendien heeft de VS hen vanaf dag één sinds de revolutie gezegd dat hun land ineen moet storten.'

'Ze bezoeken Cuba eerder vanuit hun ideo­logische overtuiging, om een land te bezoe­ken waar een deel van hun programma weldegelijk in uitvoer wordt gebracht', zegt Sinardet. 'Wellicht zijn ze het niet met alles eens, maar het is wel een van de weinige landen waar zo'n communistisch systeem nog effectief bestaat.'

'Ik zou ook zeker niet zeggen dat Cuba het voorbeeld is voor ons', zegt Thys Van den Audenaerde. 'Wij gaan nooit naar een land om hun model te kunnen kopiëren. Maar wat onze beoordeling van de democratie is, doet er eigenlijk niet toe. Wat wij gezien hebben, is zeker geen dictatuur. Zij doen hun ding, en wij moeten ons ding in België doen.' 

Politieke marketing

Het blijft echter onduidelijk hoe de reis hen in België aansluiting kan doen krijgen met een links publiek. Toen Comac in 2023 al eens naar Cuba trok, en er achteraf mee uitpakte op sociale media, kregen ze een storm kritiek over zich heen. 'Is deze communistische dictatuur werkelijk het soort samenleving dat men bij PVDA ook voor ons land als voorbeeld ziet?', reageerde Jongliberalen-voorzitter Sepp Tyvaert scherp in een opiniestuk in Knack. 

'Ze worden er dan ook altijd op aangevallen', zegt Maddens. 'Als je hun reis vanuit een puur electoraal-strategische blik zou bekijken, zou ik aan hen willen zeggen: "Zwijg, zwijg over Cuba". Het verhaal rond sociale rechten in Cuba is er geen dat echt sterk resoneert. Het is niet breed gedragen, en je gaat er geen extra stemmen bij winnen.'

Maar dat is niet wat telt bij Comac, zegt Maddens. 'Leden van de PVDA zijn mensen die heel sterk overtuigd zijn van hun eigen zaak, en gaan minder mee in politieke marketing. Dat speelt minder bij een partij als PVDA, en a fortiori bij jongeren en studenten.' 

Op een groot partijcongres in 2008 zweerde de partij nochtans het maoïsme en stali­nisme af. 'Je kan je wel afvragen in hoeverre dat is doorgedrongen tot bij individuen', zegt Sinardet. 'Cuba is toch het land waar ze het meest mee zijn blijven koketteren.' 

'Bovendien zijn jongeren in dat soort zaken nog net iets radicaler en kennen ze minder gêne', zegt Sinardet. Zo trok een delegatie van Jong N-VA in 2022 naar een congres georganiseerd door de antidemocratische Poolse PiS-partij, en nodigde NSV! in Leuven in 2023 de Oostenrijkse extreemrechtse activist Martin Sellner uit. 

Spanning

Beweegt de jongerenbeweging, en de partij, dan wel binnen de democratische lijnen? 'Daar zit natuurlijk een spanning op', zegt Maddens. 'De partij zegt binnen de demo­cratische instellingen te willen werken, maar verwijst anderzijds dan toch naar Cuba, dat geen democratisch land is.' 

'Je ziet hetzelfde bij radicaal-rechts', zegt Sinardet. 'Als Tom Van Grieken weer eens Viktor Orban bejubelt, kan je je daar even­zeer vragen bij stellen, aangezien daar ook bepaalde democratische fundamenten onder druk staan. Hoewel zowel radicaal-rechts als radicaal-links, in tegenstelling tot het verleden, zeker het antiparlementarisme niet meer verdedigen, dringt dat in hun internationale banden nog steeds door.' 

'Wij zijn een partij die in België een andere maatschappij wil opbouwen, geen kapitalis­tische maar een socialistische maatschappij', zegt Thys Van den Audenaerde. 'Wij werken samen met alle krachten die progressief zijn en de wereld willen doen kantelen, overal in de wereld. Het is niet aan ons om te zeggen hoe zij zich moeten gedragen.'