Samenlevingsdienst, een actieve pauzeknop voor jongeren

'Het Platform voor de Samenlevingsdienst ontstond eind 2007 als een vzw met een volledig autonome en politiek, ideologisch en communautair onafhankelijke werking', staat er te lezen op de website van de Samenlevingsdienst. Het platform bundelt meer dan 450 organisaties over heel België, waarbij jongeren tussen 18 en 25 jaar oud zich voor zes maanden kunnen engageren.

De vzw doet denken aan een initiatief dat vroeger reeds bestond. Midden jaren negentig kwam er een einde aan de Belgische dienstplicht die oplegde dat een deel van de bevolking een tijd moest meedraaien in het leger. In 1963 ontstond er echter een alternatief op die dienstplicht, de Burgerdienst. Dat hield in dat de burger ervoor kon kiezen zich niet meer te engageren voor het leger, maar voor de overheid.

Ook Wim Van Dievoort, coördinator voor Vlaanderen van de Samenlevingsdienst, deed Burgerdienst in 1991: 'Ik deed Burgerdienst bij mensen met een mentale beperking die samenwoonden onder begeleiding. Ik heb daar enorm veel geleerd.'

In 1994 werd die Burgerdienst afgeschaft. De Samenlevingsdienst wil daar sinds 2007 een alternatief voor vormen. 'We willen jongeren van diverse afkomsten en achtergronden laten samenkomen en zich laten engageren. Vaak dient het als actieve pauzeknop, het zijn vaak jongeren die zoekend zijn naar wat ze écht willen. Bijvoorbeeld na het middelbaar, of wanneer je met twijfels zit tijdens je studies. Maar we werken ook met nieuwkomers die de taal nog moeten leren. De Samenlevingsdienst biedt hen groepsgevoel, zingeving en geborgenheid,' klinkt Van Dievoort.

Geen puntensysteem

Belangrijk in dit systeem is dat het voornamelijk gaat om wat de jongere wil leren over zichzelf. Er wordt dus niet gewerkt met een puntensysteem als evaluatie: 'Wij willen enkel dat de jongere een aantal vragen op papier zet voor die begint aan zijn traject. Dat zijn dan dingen waar die zelf een antwoord op wil: zoals wat kan ik goed? Wat doe ik graag? En dan na zes maanden toetsen we af met de jongere en de mentor', vertelt Jeroen Weckhuysen, jongerenbegeleider bij de Samenlevingsdienst.

'We ijveren voor de erkenning van het statuut van jongeren in de Samenlevingsdienst. De jongeren krijgen nu slechts een vrijwilligersvergoeding van tien euro per dag, maar met zo'n statuut zouden ze minstens 500 à 600 euro per maand moeten kunnen verdienen', vertelt Wim van Dievoort.

Waals zwaartepunt

Het Platform voor de Samenlevingsdienst bestaat al sinds 2007 en dan vooral in Wallonië. Van de meer dan 500 jongeren die de Samenlevingsdienst doen, doet slechts 10% dat in Vlaanderen. Er zijn vijf antennes, waarvan drie in Waalse grootsteden zoals Namen en Luik. De vierde antenne is gestationeerd in Brussel, en die is ook de meest populaire. Er is momenteel slechts één antenne in Vlaanderen sinds 2018, namelijk in Leuven. Het is de bedoeling om dat de komende jaren uit te breiden.

Het is niet omdat de antenne zich in Leuven bevindt, dat enkel Leuvense jongeren zich kunnen engageren. Jongeren over heel het land kunnen in hun eigen dorp of stad een organisatie zoeken, of in hun studentenstad. 'Jongeren kunnen zelf een organisatie voorstellen waar ze graag willen vrijwilligen. Wij hebben ook een lijst met vaste organisaties waar we mee werken. Dat kan overal, en dan zoeken we samen met de jongere welke organisatie ze uiteindelijk willen kiezen, gaan ze op gesprek enzovoort', vertelt jongerenbegeleider Jeroen.

Intensief engagement

Daarnaast is het belangrijk dat de jongere zich intensief genoeg kan inzetten in de organisatie. Door een paar dagen per week als vrijwilliger aan de slag te gaan kan de vrijwilliger een grotere variatie aan taken voltooien. Om dat mogelijk te maken, is een engagement van drie tot vier dagen per week noodzakelijk, al verschilt dat ook weer per organisatie.

Dat neemt niet weg dat vrijwilligers geen tijd hebben voor andere verplichtingen. 'We hebben effectief studenten die tegelijkertijd een thesis afwerken en daarnaast slechts enkele vakken moeten voltooien', legt Jeroen uit. Ook de combinatie met een studentenjob komt regelmatig terug.

Startmomenten

Concreet vindt er om de twee à drie maanden een startmoment plaats. 'We baseren ons daarvoor op de indeling van het academiejaar. Zo start er na elke examenperiode en aan de start van het academiejaar een nieuwe groep', aldus Jeroen.

Daarbij wordt er veel aandacht geschonken aan het groepsgegeven. De jongeren leren elkaar kennen door middel van activiteiten die ze naast hun vrijwilligerswerk samen doen. Een gezamenlijk bezoek aan een vrijwilligersorganisatie, een EHBO-cursus of een fietstocht langs vzw's zijn slechts enkele voorbeelden.

Het vrijwilligerswerk kan in verschillende sectoren gedaan worden. Opvallend is de populariteit van de ecologische sector. 'Enerzijds zijn jongeren bewust bezig met de klimaatproblematiek, anderzijds willen velen buiten werken', vertelt Jeroen.

Ook de humane sector is gegeerd. 'Veel jongeren missen in deze coronatijden het sociaal contact. We willen ze dan graag als vrijwilliger inzetten in organisaties die werken met vluchtelingen of mensen met beperkingen', vervolgt hij. Daarnaast willen jongeren graag een handje helpen in de cultuursector.

Een opstap naar nieuwe engagementen

'De begeleiders zoeken echt naar organisaties die voldoen aan je verwachtingen', vertelt Eline, student Orthopedie. Zij heeft in januari 2021 haar traject bij de Samenlevingsdienst afgerond. 'Het is moeilijk verlopen. Ik begon te werken als vrijwilliger midden in een pandemie.' Haar vrijwilligerswerk bij Jhob (VZW Jeugdhuizen Ondersteuning Brussel, red.) werd al snel door een stijgend aantal coronacijfers stilgelegd.

Toch heeft ze geen spijt van haar engagement. 'Dankzij de Samenlevingsdienst heb ik mensen leren kennen die ik anders niet was tegengekomen. Daarnaast zal ik me naar de toekomst toe sneller engageren als vrijwilliger.'

Net als Eline startte Diana via de Samenlevingsdienst met vrijwilligerswerk. Zij rondde in januari 2021 haar master in de Westerse Literatuur af. Momenteel werkt ze als vrijwilliger bij AFS (een educatieve non-profitorganisatie die jongeren, scholen en gezinnen interculturele leerervaringen biedt in binnen- en buitenland, red.).

Ze houdt zich bezig met de administratie, werkt mee aan een project om kansarme jongeren gratis op korte uitwisseling te sturen en doet aan vertaalwerk. 'Door mijn vrijwilligerswerk heb ik gemerkt dat ik vertalen echt heel leuk vind', vertelt ze enthousiast. Ze kan dus nu al ervaring opdoen als vertaler, wat nuttig is naar de toekomst toe.

'Ik zou de Samenlevingsdienst echt aan iedereen aanraden', vervolgt Diana. 'Uit mezelf zou ik me niet snel aanmelden voor vrijwilligerswerk. Vanuit de Samenlevingsdienst vond ik dat minder intimiderend.' Ook het contact met andere jongeren vindt ze een meerwaarde: 'het toffe is dat iedereen zich openstelt.'

Leuvense Organisaties

Stef Langemans is begeleider bij Cirkus in Beweging, de Leuvense circusschool die ook al jongeren van de Samenlevingsdienst had als vrijwilligers. 'Vrijwilligers worden bij ons ingezet op allerlei vlakken: zo kunnen ze mee lesgeven, maar ook het meer logistieke of administratieve doen ze soms. We proberen te kijken wat de persoon ligt.'

De twee vorige jongeren die bij hen in dienst waren binnen het kader van de Samenlevingsdienst zijn daar ook blijven plakken, vertelt Stef: 'Een van hen geeft nu één les per week, de andere zelfs meerdere lessen per week en hij volgde zelfs een opleiding tot circusbegeleider.'

Zo'n traject doorlopen via de Samenlevingsdienst kan een meerwaarde zijn voor zowel de organisatie als de jongere: 'Wij kunnen door hen veel meer sociale projecten opzetten en zij maken een groeiproces door. Vaak weten ze na zo'n traject bij ons al veel meer welke richting ze uit willen met hun studies en leven.'

Een andere organisatie die al meerdere jongeren in dienst had is Compagnie Tartaren. Dit Leuvens theatergezelschap maakt theater met mensen uit een maatschappelijk minder bevoorrechte positie, vertel Wim Oris. 'De jongeren die zich bij ons engageren komen in contact met mensen van verschillende pluimages. Zo krijgen ze bovendien al wat ervaring in het vakgebied. Die jongeren zitten vaak met heel wat vragen over hun toekomst, en dat is eigenlijk goed voor ons: want uit vragen kan je veel creëren.'