KU Leuven in het vizier in Israël: 'Plots worden e-mails niet meer beantwoord'

In Israël wordt de beslissing van de Vlaamse universiteiten om veel onderzoeken met Israëlische partners niet langer te laten doorgaan, opgemerkt. In een artikel in Haaretz, de derde grootste krant van Israël, wordt een onderzoek van de KU Leuven als eerste voorbeeld gebruikt. 

Ook in Israël zijn de meningen over de boycot verdeeld: 'Is de impact groot of niet? In elk geval is ze te voelen', zegt Gid'on Lev, journalist bij de liberale krant. 

Zeeanemonen

Gedurende de zomer van 2024 wilde de Israëlische onderzoeker Yehu Moran een onderzoek starten met een bioloog aan de KU Leuven. Professor Moran is verbonden aan de Hebrew University of Jerusalem als evolutionair bioloog. 'Het betreft een echt eenvoudig onderzoek over zeeanemonen', vertelt hij. 'Er is geen militaire invulling voor het onderzoek dat ik doe.'

Wanneer de onderzoekers het project willen opstarten en financiering zoeken via de Europese onderzoeksraad, stuiten ze echter op de Ethische Commissie Dual Use, Military Use & Misuse of Research (EC DMM) van de KU Leuven. In een eerste mail geeft de commissie een negatief advies. Al kwam dat advies er niet door de inhoud; de commissie beweert dat het onderwerp zelf geen probleem stelt.

'Een oordeel van de ethische commissie gebeurt op basis van tien criteria die staan opgelijst op de website van de commissie', zegt Isabelle Huys, vicerector Onderzoeksbeleid en zo woordvoerder voor de EC DMM. 'Het onderwerp van het onderzoek is er daar een van, maar er zijn er dus nog veel andere.' Het betreft criteria als mensenrechten, aard van de partner en de mogelijkheid tot misbruik.

'Het is niet zo dat een onderzoek al die criteria moet schenden om als problematisch beschouwd te worden', verduidelijkt Huys. 'Evenmin betekent het schenden van een criterium niet meteen dat het project niet kan doorgaan. De commissie bekijkt het project en alle criteria in hun geheel.'

Verder overleg

De afkeuring leidde tot enige controverse aan de Israëlische universiteit. Er volgde een schrijven van een advocaat van de Hebrew University of Jerusalem aan de rector van de KU Leuven, toen nog Luc Sels. Dat resulteerde in verder overleg door de ethische commissie.

'Het klopt dat een onderzoeker of andere betrokken partij in beroep kan gaan tegen het oordeel van de commissie', zegt Huys. 'Dat beroep kan bij het GeBu (Gemeenschappelijk Bureau, red.) worden ingediend en dan kan er mogelijk een andere beslissing genomen worden, bijvoorbeeld op basis van nieuwe informatie.' Over het specifieke onderzoek van Moran wil de vicerector zich niet uitspreken.

In de tweede mail die volgt op de klacht nuanceert de commissie plots het eerdere negatieve advies. Ze stelt dat 'wat in de mail bedoeld werd met een negatief advies, is dat onze commissie momenteel vraagt terughoudend en behoedzaam te zijn om samenwerkingen aan te gaan met Israëlische universiteiten'. Ook worden nauwe banden tussen de Israëlische universiteiten en de overheid aangehaald.

'Die behoedzaamheid is er om de onder­zoekers en de universiteit te beschermen', aldus Huys. ‘Daarenboven is het moeilijk om uit lopende projecten te stappen en contracten in grote consortia te stoppen.'

Al geldt er volgens haar nog steeds geen algemene boycot: 'We zetten geen institutionele samenwerkingen meer op met instanties die verbonden zijn aan de Israëlische overheid, maar andere samenwerkingen kunnen na een grondige toetsing door de EC DMM.'

Onbegrip

De argumentatie van de ethische commissie is onbegrijpelijk voor professor Moran. 'Het is niet dat ik mijn onderzoek vanuit mijn kelder thuis kan doen', zegt hij. 'Ik kan geen enkele vorm van financiering aanvragen bij de Europese Commissie zonder een affiliatie met de universiteit te hebben. Je kan je als onderzoeker nooit volledig ontkoppelen van een universiteit.'

Volgens Moran zijn de stemmen die zich het hardst tegen de huidige regering keren net te vinden in de academische wereld. 'Velen van ons hebben bezwaren en voelen zich beschaamd over wat onze regering doet in Gaza', zegt hij. 'We doen wat we kunnen op het lokale niveau door onze bezwaren te uiten en te demonstreren.'

Het uitsluiten van Israelische onderzoekers zou volgens Moran zelfs tot een nieuw probleem kunnen leiden: 'De huidige regering is immers niet geïnteresseerd in wetenschap', verduidelijkt hij. 

'Als morgen alle samenwerkingen tussen Israelische onderzoekers en Europese partners worden stopgezet, zou de regering dat net kunnen gebruiken. Ze zouden aan het grote publiek zeggen dat er niet naar Europese stemmen geluisterd moet worden, omdat die ons toch haten.'

Van een bindend advies voor het project van Moran kan er volgens de commissie nog geen sprake zijn, vanwege de beperkte beschikbare informatie. Dat betekent dat de opstart van het onderzoek dus eigenlijk verder kan gaan. Toch leidt de oproep tot terughoudendheid van de ethische commissie ertoe dat het project een stille dood sterft.

Grijze boycots

Zulke onderzoeken – die niet officieel geweigerd worden, maar toch nooit het daglicht zien – maken deel uit van een zogenoemde grijze boycot, volgens Lev. Grijze boycots nemen verschillende vormen aan: 'Soms worden e-mails plots niet meer beantwoord. Andere keren zeggen onderzoekers luidop dat ze niet langer geassocieerd willen worden met Israëlische onderzoekers', verduidelijkt Moran. 

'Die grijze boycots zullen onvermijdelijk een negatieve impact hebben', zegt Emmanuel Nahshon. Hij leidt een anti-boycot taskforce van de Israëlische Associatie van Universiteitshoofden (VERA). Sinds een jaar geleden probeert die taskforce de academische boycots tegen Israëlische instellingen in kaart te brengen.

'België staat op nummer één van de landen die aan een academische boycot tegen Israël doen', zegt Nahshon. Al is hij wel duidelijk dat de impact die Belgische universiteiten hiermee maken, volgens hem beperkt blijft: 'De meeste Europese werkprojecten komen uit landen als Frankrijk en Duitsland. Daar is een academische boycot niet aan de orde.'

Een negatief oordeel van een Belgische universiteit over een onderzoeksproject hoeft volgens Nahshon ook geen doodvonnis te zijn: 'Als een Belgische universiteit een bepaald project niet wil uitvoeren, dan vinden we vaak universiteiten in andere landen die wel blij zijn om het project op te starten.'

Collateral damage

Toch zijn er aanwijzingen dat er nu al een impact is op Israëlisch onderzoek. De percentages van projecten die een beurs krijgen van de Europese Unie zijn gedaald ten opzichte van vorige jaren. Volgens Moran is de boycot een politieke zet die het universitaire niveau overstijgt: 'De impact op wetenschap is slechts collateral damage.'

Vergelijkbare dingen hoorde Gid'on Lev, de schrijver van het artikel in Haaretz: 'Sommige onderzoekers vinden het moeilijker om hun artikels te publiceren. Onderzoekers waarvan de artikelen meestal gepubliceerd werden in het eerste tijdschrift dat ze contacteerden, publiceren nu mogelijk pas in het derde tijdschrift.' 

Volgens hem is het probleem ook nog meer zichtbaar in onderzoek binnen de humane wetenschappen. 'Politiek en ideologie wegen er harder op', zegt hij.

Volgens Lev zou een nationale boycot, bijvoorbeeld door een inreisverbod voor Israëlische ministers of toeristen, of door de economische betrekkingen te beperken, waarschijnlijk verstandiger zijn om druk te leggen op de Israëlische regering. 

'Ik heb geen idee of dat een effect zou hebben, maar het lijkt me in ieder geval logischer dan een academische boycot, aangezien de Israëlische academische wereld een sterke oppositie vormt tegen de Israëlische regering.'