'Wie populair is, krijgt een bonus': zo heeft jouw stem impact

Tot zes mei (16 uur) kunnen alle studenten van de universiteit via een link hun stem uitbrengen voor de rectorverkiezingen. Die kregen ze in een mail van de Studentenraad. 'De KU Leuven is zo groot dat de elektronische manier de beste is om de stemming te organiseren', zegt professor Stefaan Fiers (KU Leuven), gespecialiseerd in verkiezingen. 

Studenten moeten, in tegenstelling tot het personeel, niet kiezen voor één kandidaat. Ze rangschikken alle kandidaten van meest naar minst geliefd. Bij de eerste ronde is enkel de bovenste kandidaat van tel. 

Facultaire blokken

Maar daarop stem je niet rechtstreeks. Zoals bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen verkies je kiespersonen die vervolgens jouw stem vertegenwoordigen. Dat gebeurt op het niveau van de faculteiten: hoe groter je faculteit, hoe groter het aantal kiespersonen. Het aantal kiespersonen per faculteit ligt op voorhand vast en wordt dus niet beïnvloed door het aantal studenten dat effectief stemt.

Belangrijk: als een kandidaat in een faculteit minder stemmen haalt dan de kiesdrempel van twintig procent, dan krijgt die geen enkele kiespersoon van die faculteit ter beschikking. 'Dat is zeker mogelijk in de eerste ronde', zegt Fiers. 'Als een kandidaat populair is in een bepaalde faculteit, dan gaat die bonus ten koste van stemmen op de twee andere kandidaten en komt de kiesdrempel voor hen dichtbij.' Stond de kandidaat die de kiesdrempel niet haalde bovenaan jouw rangschikking, dan gaat je stem automatisch naar de tweede kandidaat die je oplijstte. Zo is de rangschikking van groot belang.

'Wie slecht scoort, wordt geschrapt, maar wie populair is, krijgt een bonus', gaat Fiers verder. Behaalt een kandidaat meer dan zestig procent van de stemmen, dan gaan alle kiespersonen van die faculteit naar die ene kandidaat. Dat heet een facultair blok. Hier gaat de vergelijking met de VS op: 'Als een presidentskandidaat daar een staat wint, krijgt die alle kiesmannen.' 

Absolute meerderheid

Maar Leuven is Washington niet. Voor een facultair blok is zestig procent van de stemmen nodig, de helft is niet voldoende. Behalen de kandidaten tussen de twintig en de zestig procent in je faculteit, dan worden de kiespersonen proportioneel over hen verdeeld, gebaseerd op het percentage aan stemmen dat ze verkregen. 

Is dat niet het geval, dan wordt dus mogelijks geen rekening gehouden met je stem. Net zoals in de VS krijgt de winnaar van de popular vote, de som van het aantal stemmen van alle studenten, niet per se het grootste aantal kiespersonen. 'Daarom kan je, zeker vanuit de grote faculteiten, een grote invloed hebben op het eindresultaat', zegt Fiers. 'Er zijn voorbeelden uit het verleden waar de stem van de studenten de doorslag gaf.' 

Maar de complexiteit houdt niet op bij het systeem van facultaire blokken. Om rector te worden, heb je als kandidaat een absolute meerderheid van de stemmen nodig. Professoren (Zelfstandig Academisch Personeel: ZAP) wegen op dat vlak het zwaarst door: zij hebben het voor zeventig procent voor het zeggen. Het Administratief en Technisch Personeel (ATP) en het Assisterend en Bijzonder Academisch Personeel (ABAP) krijgen telkens tien procent.

Het is niet uitgesloten dat dat scenario zich meteen voordoet. 'In theorie is dat mogelijk, zeker omdat er slechts drie kandidaten zijn', zegt Fiers. 'Een absolute meerderheid behalen in de eerste ronde zou veel moeilijker zijn bij vijf of zes kandidaten.' 

Is er na de eerste stemronde geen absolute meerderheid, dan blijven de twee kandidaten met de meeste stemmen over, die elkaar bekampen in een nieuwe ronde. 'Dat gebeurt bijvoor­beeld ook bij de Franse presidentsverkiezingen', zegt Fiers. 'Zo is het zeker dat de winnaar een meerderheid van de bevolking achter zich heeft.' 

Elke stem telt 

Voor die tweede ronde is de rangschikking nogmaals van tel. Daardoor moeten studenten niet opnieuw naar de stembus, in tegenstelling tot het personeel. Er wordt opnieuw naar je oorspronkelijke stembiljet gekeken. Staat de afgevallen kandidaat bij jou bovenaan, dan wordt die geschrapt en gaat je stem — zonder dat je daarvoor iets moet doen — naar de kandidaat die jij als tweede aanduidde. Zit jouw favoriet nog in de race, dan blijft je stem daarvoor geldig. 

'Daarom is de volgorde van zo'n groot belang', zegt Fiers. 'Zo kan toch een absolute meerderheid gevormd worden, zonder een extra stemming. Dat proces is een variatie op het alternative vote-systeem voor verkiezingen in Australië. Hier is echt wel werk van gemaakt. Ongetwijfeld heeft een student Politieke Wetenschappen dit in elkaar gestoken.' (lacht)

Wat met je stem gebeurt is complex, maar toch roept Fiers alle studenten op om die uit te brengen. 'Echte verkiezingen in een stemhokje zijn altijd leuker, maar laat je niet afschrikken door het systeem per mail. Deze verkiezingen gaan over de toekomst van de universiteit, ook al studeer je er nog maar een jaar. Het is een belangrijk moment, spreek je daarom mee uit over het resultaat.'