Een hevig debat is niet per se een vruchtbaar debat

'Du choc des idées jaillit la lumière' moet de zeventiende-eeuwse polemist Nicolas Boileau ooit gezegd hebben. Een vruchtbaar publiek debat is volgens de polemist een 'botsing der meningen', waar hopelijk ooit een soort waarheid uit voortkomt. Ook in het Nederlands wordt die choc geapprecieerd. Ons democratisch systeem heet liefkozend 'het georganiseerde meningsverschil'. Laat de meningen maar botsen!

Een goed opiniestuk is dan een vurig pleidooi voor of tegen een bepaald standpunt, gedreven door een flinke dosis verontwaardiging en eventueel opgesmukt met een chique zeventiende-eeuws Frans citaat. Maar een botsing van ideeën leidt niet per se tot een gezamenlijke verlichting. Als beide zijden van een discussie in de loopgraven zitten is er weinig ruimte voor een echt gesprek.

Het is modieus om te pleiten voor een open dialoog, als dam tegen polarisering en zelfcensuur. Rector Luc Sels heeft het in zijn openingsspeech over het belang van een 'open, meerstemmig gesprek vanuit meerdere perspectieven'. Het sleutelbegrip voor hem is 'vrijheid van meningsuiting'. Hij vermeldt zo'n 32 keer het 'debat', dat hij gebald definieert als 'woord en wederwoord'.

Natuurlijk is een open dialoog waardevol. Maar het volstaat niet om meningen te laten botsen. Dat een debat 'vrij' is maakt het nog niet kwaliteitsvol. Even pertinent als de vraag of iets nog gezegd mag worden is wanneer het gezegd wordt. Het kan zijn dat Sels heel wat goede punten maakt in zijn openingsspeech, maar was het wel nodig om net nu de zogezegde cancel culture te hekelen, terwijl Jürgen Conings begin dit jaar nog het leven van Marc van Ranst dreigde te cancelen?

Naast het wat en het wanneer van een opiniestuk, speelt ook het wie een kritieke rol. Het eerste opiniestuk dat Veto dit academiejaar op haar website zette was een reactie op Sels van UNDIVIDED, een laaiende kritiek op een aantal uitspraken van de rector en het bredere diversiteitsbeleid van KU Leuven. Het tegenwoord van UNDIVIDED is belangrijk, maar echt verrassen doet de tekst niet. De lezer van het stuk weet vooraf al ruwweg wat er verkondigd zal worden. Wie bij het lezen van de titel al in het harnas is gejaagd, is na lectuur niet ontwapend.

Oprechte verontwaardiging verantwoordt soms het neerpennen van de eigen naakte mening, om iemand van antwoord te dienen. Ook polemiek hoort thuis in een kwaliteitskrant. Sommige standpunten - over bijvoorbeeld antiracisme en discriminatie - moeten nu eenmaal vaak herhaald worden.

Maar opiniestukken zijn pas vormend voor de lezer als ze die écht aan het denken zetten. Er is nood aan stukken die een bres slaan in de wereldbeelden van lezers, en ze niet enkel bevestigen of net verder dichttimmeren. De tweewekelijkse papieren Veto is daarvoor de geschikte plaats.

In The Enigma of Reason populariseren de cognitieve wetenschappers Dan Sperber en Hugo Mercier de theorie dat de menselijke rede oorspronkelijk vooral diende om een reeds gevormd standpunt van argumenten te voorzien, als legitimering tegenover derden. Dat impliceert dat we vaak niet verder kijken dan het eigen gelijk. Toch kunnen we niet op ons eentje redeneren, want de rede dient fundamenteel een sociaal doel. We zijn gevoelig voor de meningen van anderen, maar staan er daarom niet altijd voor open. Opiniestukken kunnen ons helpen dat eigen gelijk te doorbreken.

Ergens heeft Boileau dus een punt. De mens is niet in staat om op zichzelf het licht te zien. We moeten in debat gaan en woord van tegenwoord voorzien. Maar als meningen enkel de hele tijd botsen, sluiten de geesten zich evengoed. En dan wordt alles donker.