profiel> Johan Bonny, een profiel
'De Kerk mag best het keitje in de schoen zijn'
'Het verwondert me eerlijk gezegd niet dat politici die over identiteit praten bij het christendom uitkomen.' Een kleine glimlach tekent zich af op het gezicht van Bonny.
De combinatie 'Johan Bonny - KU Leuven' doet bij velen waarschijnlijk niet direct een belletje rinkelen, maar de bisschop zetelt al jaren in de Inrichtende Overheid en Raad van Bestuur van de KU Leuven en de Algemene Vergadering van de Associatie. Hier heeft hij 'louter' een raadgevende stem, maar dat zorgt volgens Bonny niet voor een ondergeschikte positie. 'Als ik mee over iets nadenk, wordt dat even serieus genomen als wanneer iemand anders iets zegt', vertelt hij. 'Het is niet met groots ontzag van "dé bisschop heeft gesproken", maar ik voel me zeker gehoord.' Bonny beschermt naar eigen zeggen vooral de katholieke waarden, zoals solidariteit. 'De KU Leuven staat zeer sterk als katholieke universiteit, als men het internationaal bekijkt. Ik heb er laatst nog voor gepleit dat kleinere katholieke universiteiten niet vergeten worden. Kleinere universiteiten – vooral in de derde wereld - hebben nood aan de steun van een grotere broer om te kunnen groeien.'
De internationalisering, met bijbehorende concurrentie, is nochtans een grote prioriteit voor de huidige rector Luc Sels. Met zijn voorganger Rik Torfs trok Bonny in 2014 nog naar het Vaticaan. Het was geen publiek geheim dat kerkjurist Torfs en bisschop Bonny heel wat common ground hadden. Toch benadrukt Bonny dat de band met Sels niet minder is: 'Torfs is als kerkjurist natuurlijk bezig met thema’s die ik ook bestudeer, maar het is niet omdat ik met Sels niet over theologie praat, dat de gesprekken niet goed zijn. Sels is een minder bevlogen spreker en iets zakelijker, maar hij kent zijn dossiers en heeft evenveel interesse om samen te werken. Naast internationalisering zet hij ook in op deontologie in het onderzoek. Zeker in tijden van publicatiedruk en haantje-de-voorste-gedrag is dat zeer goed.'
De Kerk als goede herder
Juist op vlak van deontologie lijkt anderzijds de stem van de Kerk steeds kleiner te worden. Bio-ethici buigen zich nu mee over kwesties waarover vroeger alleen de Kerk sprak. 'Dat zijn bladen die men meer dan vijftig jaar geleden al omgedraaid heeft', stelt Bonny. 'De Kerk heeft zich in Vlaanderen bovendien altijd constructief opgesteld in zijn relatie tot de wetenschap. Het is normaal dat er ethische waakzaamheid is over bepaalde wetenschappelijke ontwikkelingen, zoals embryonaal onderzoek, en het is goed dat daarover discussie plaatsvindt.'
De bisschop benadrukt dat hij het vooral belangrijk vindt dát de vragen gesteld en besproken worden, en juist daarom is volgens hem de universiteit zo belangrijk. 'Bij onderzoekscentra die bezig zijn met winst en investeerders spelen die vragen minder. Binnen een universiteit, als universitas, is er een grotere terugkoppeling, een grotere interactie tussen mensen uit verschillende onderzoeksgebieden. Ze houden elkaar alert en waakzaam.' Binnen dat kader toont Bonny zich ook een voorzichtige voorstander van Leuven Research and Development, de tak van de KU Leuven die onderzoek verricht in opdracht van en in samenwerking met bedrijven uit de privésector. ‘Dat er investeringen gebeuren, dat onderzoek wordt omgezet in producten, is natuurlijk een meerwaarde voor de samenleving. Moet een universiteit over evenwicht waken? Ja. De wetenschappelijke flank moet prioritair blijven ten opzichte van de industriële flank. Ik denk dat dit nog zo is, maar enige waakzaamheid is geboden.’
'Ik laat nu in het midden of de bisschop een vrouw zou kunnen zijn'
Ook het feit dat de KU Leuven internationaal haar 'K' achterwege laat, en op de kaart wordt gezet als University of Leuven, zorgt niet voor slapeloze nachten bij de bisschop. 'Men weet wereldwijd donders goed dat de 'K' in KU Leuven voor katholiek staat, en dat is, elders misschien meer dan hier, een kwaliteitslabel. Dat geldt zelfs voor studenten uit Azië of het Midden-Oosten, waar christenen een minderheid vormen.' Die internationale interesse is te zien in de inschrijvingsaantallen van de faculteit Theologie, waar de terugvallende Vlaamse cijfers worden opgevangen door buitenlandse studenten. Deze worden echter niet aangemaand om in Vlaanderen te blijven. 'Hun afstuderen is een bijdrage van Leuven aan de wereldkerk', stelt Bonny. 'Een bisschop uit Afrika die een student naar hier stuurt, wacht op zijn terugkomst. Daar hebben ze hem harder nodig dan wij.'
Naast het aantal buitenlandse studenten stijgt ook het aantal vrouwelijke studenten in Theologie. Kan dit een duwtje geven naar de opening van het priesterambt voor vrouwen? 'Het klopt dat de Kerk nog altijd geen vrouwen tot priester wijdt. Je kan dat goed of slecht vinden.' Bonny lijkt wat om de kwestie heen te fietsen, en vertelt dat hij vrouwen vooral wil aanmoedigen al datgene te doen in de Kerk wat wel mogelijk is. Of er ooit een vrouw zijn functie als vertegenwoordiger van de Kerk bij de KU Leuven invult, blijft een lastige vraag. 'Ik vind het vooral belangrijk dat een Vlaamse bisschop de moeite doet om persoonlijk aanwezig te zijn; zodra bisschoppen een vertegenwoordiger sturen – en dan laat ik in het midden of dat een man of een vrouw moet zijn – lijkt het erop dat zij de instelling of de vergadering niet belangrijk genoeg vinden om er zelf naartoe te komen.'
'Ik verslik me al lang niet meer in Maarten Boudry'
De positie van de Kerk in de KU Leuven is dan ook niet zonder controverse. Zo tweette filosoof Maarten Boudry een tijdje geleden dat elke zichzelf respecterende universiteit geen faculteit Theologie zou mogen hebben. We vragen Bonny of hij zich niet verslikte in zijn koffie toen hij dat las. 'Ik verslik me al lang niet meer in Maarten Boudry', antwoordt de bisschop al lachend, om dan serieus te vervolgen: 'Wetenschap gaat over zeer uiteenlopende domeinen. Van wetenschappen met cijfers tot wetenschappen zonder cijfers, zoals de filosofie. Wetenschap gaat ook over religie en geloof. Arme universiteit die niet zou nadenken over die materie.'
Er is een voordeel in beide richtingen meent Bonny: niet alleen is nadenken over geloofskwesties belangrijk voor wetenschappers, even belangrijk is wetenschappelijk onderzoek voor gelovigen. 'Het christelijk geloof wil begrijpen. Het zoekt naar redelijke fundamenten en logische samenhang.' Aan fanatiek geloof heeft de Antwerpse clericus misschien wel een grotere hekel dan aan fanatiek ongeloof. 'Ook binnen de Kerk bestaan strekkingen die de rede en de wetenschap wantrouwen, zelfs in de hogere regionen. De passage in de Bijbel waar Jezus over water wandelt is niet zomaar een historisch verslag. Neen, onderzoek het literair genre en de verschillende betekenislagen onder het verhaal!'
De christelijke identiteit
Fanatisme vindt natuurlijk ook plaats op andere vlakken. Wat vindt de bisschop ervan dat er zoveel gesproken wordt over 'onze christelijke identiteit'? Ook dit wekt een lach op bij Bonny. 'Veel politici realiseren zich in verkiezingsmodus plots weer dat christenen ook kunnen stemmen.' Toch bekijkt hij ook de ernstige kant: het doorslaan naar extreem-identitaire bewegingen. 'De vraag wat onze identiteit definieert is wel degelijk terecht', stelt Bonny. 'Onze omgangsvormen, onze opvattingen over mensenrechten en rechtvaardigheid, onze kunst en cultuur: ze komen grotendeels uit het christendom. Hoe kun je naar Bach luisteren zonder te weten wat een mis of een requiem is?' Bonny’s bureau zet zijn woorden kracht bij: het is ingericht als een kleine kapel, met aan alle muren een kunstwerk waaruit de christelijke iconografie spreekt.
'Maak je geen illusies over de lessen die een mens trekt uit het verleden'
Dat de politiek steeds verwijst naar de Kerk, opent de vraag of de kerk niet haar eigen waarden duidelijk moet maken in politieke kwesties. Moet de kerk zich uitspreken over politieke kwesties, zelfs over gevoelige thema’s zoals migratie? 'Ja, maar ze moet niet aan politiek doen', stelt hij. ‘Onder alle politieke debatten schuilen antropologische of ethische vragen. Wat zijn de waarden van het leven en hoe houden we die in balans? Voor die denkoefening kan de Kerk waardevolle gedachten en inzichten aanbrengen. De Kerk mag daarbij best het keitje in de schoen zijn, dat steekt zonder te verlammen, te verhinderen dat iemand kan stappen. Een christendom dat zich neutraal opstelt, dreigt in betekenisloosheid terecht te komen.' Hetzelfde geldt volgens Bonny in meer of mindere mate voor de universiteit, die natuurlijk de wetenschappelijke onderbouw moet leveren voor bepaalde discussies. ‘In bijvoorbeeld het klimaatvraagstuk heeft de universiteit een belangrijke rol in de aanlevering van het vereiste wetenschappelijk onderzoek.’
Dan nog een laatste vraag. We peilen naar Bonny’s gedachten over de uitvaart van kardinaal Danneels, waar kardinaal Jozef De Kesel uitsprak dat hij rekende op Gods vergiffenis. Ook voor Bonny raakt dit aan de kern van zijn geloof. 'God is barmhartig.' Ook wij mogen dat meer zijn, meent hij. 'Onze samenleving komt barmhartigheid te kort. We lopen met een checklist rond die we moeten afvinken. We zijn veeleisend geworden. Vergeven en verzoenen kost tijd en die tijd nemen we niet.' Moeten wij dan alles kunnen vergeven? Bonny verwijst naar de slachtoffers van seksueel misbruik die hij sprak. 'Ik begrijp het als je dat niet kunt vergeven. Je kunt jezelf of iemand anders niet dwingen tot vergiffenis. Mensen mogen zulke vragen ook laten rusten, in de hoop op andere en betere tijden. Ik hoop toch dat God voor allerlei leed, zoals ziektes en oorlogen, een bestemming heeft.'
Die bestemming komt er voor Bonny niet in het aards leven, ook niet door bijvoorbeeld lessen te trekken uit vorige generaties. 'Van een zestiger tot een twintiger: Maak je geen illusies over de lessen die de mensheid uit haar verleden trekt. Wat kwam er na de Eerste Wereldoorlog en "Nooit meer oorlog"? Stalin, Hitler, Mao en zovele andere dictaturen, tot op vandaag. Welke lessen uit de geschiedenis trekken we voor onze democratie? Wat met populisten als Trump? Het leven van een mens is de verkorte weergave van de geschiedenis in zijn geheel, en omgekeerd. Zoals een mens sterft, zal ook de planeet aarde eens sterven. Ooit zal zij niet meer voldoen aan de voorwaarden om een homo sapiens te laten leven. Tenzij die homo sapiens al vroeger van de aarde verdwenen is. Alles is eindig. Buiten God natuurlijk.'
