'Universiteiten moeten overheden niet naar de mond praten, omdat ze met belastinggeld worden betaald'

'Het is de plicht van een universiteit om zich dit aan te trekken', zegt ererector Marc Vervenne over de gruwelijkheden die zich momenteel in Gaza voordoen. Het debat over wat universiteiten daaraan moeten – en kunnen – doen woedt al wel langer, maar laaide opnieuw op nadat de tien Belgische rectoren er in augustus opnieuw voor pleiten om het EU-associatieverdrag met Israël op te schorten. 

Dat leidde ook tot tegenkanting. Het is niet de taak van rectoren om zich in naam van hun instellingen uit te spreken, schreef onder andere Maarten Boudry in De Morgen. Maar volgens Vervenne, die tussen 2005 en 2009 aan het hoofd stond van de KU Leuven, is het juist wel cruciaal dat universiteiten niet rond zulke casussen heen lopen. 

Tijdens de wake '24 uur voor Gaza', die onder andere werd georganiseerd door de Universitaire Parochie, verwees hij in zijn speech naar de opdrachtverklaring van de KU Leuven, die voorschrijft dat de universiteit 'haar kennis ten dienste van mens en samenleving stelt, met bijzondere aandacht voor de meest kwetsbaren'. 

'Ik gebruik het bijbelverhaal van de barm­hartige Samaritaan als een paradigma om het op te nemen voor je medemens, wie hij of zij ook is', zegt Vervenne. 'Maar dat houdt evenzeer in dat je je engageert in de samen­leving en verantwoordelijkheid neemt.'

'De Canadees-Egyptische auteur Omar El Akkad zegt het onder andere in een recent interview: als we ons hier niet over uit­spreken, is er een groot risico dat het leed in de vergeetput terechtkomt', aldus Vervenne. 'Het is zo belangrijk om de samenleving een geweten te schoppen, dat hebben we ook gemaakt de voorbije twee jaar.' 

Zo evolueerde de houding van de univer­siteit zich van terughoudend bij het aangaan van nieuwe Israëlische samenwerkingen naar het nog uitsluitend aangaan van individuele samenwerkingen. 'Die samenwerkingen moet je heel kritisch bekijken, maar aan de andere kant moet je ervoor zorgen dat je mensen in Israël die zich wél uitspreken, blijft steunen', zegt Vervenne. 'We hopen dat er ook van binnenuit een einde komt aan het systeem.' 

Waarom moeten universiteiten zich uitspreken?
Marc Vervenne: 'Ik vind dat een universiteit als kernopdracht heeft om aan kritische reflectie te doen in de brede zin van het woord. Een universiteit doet aan weten­schappelijk onderzoek, in een omgeving waarin je studenten vormt en hen meeneemt in een proces van kritisch reflecteren. Die wisselwerking mondt uit in maat­schappelijke impact.'

'Ik heb nooit gehouden van de kunstmatige opdeling tussen onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening. Hoger­onderwijsinstellingen leven niet in isole­ment, hè. Wij zitten volop in de samenleving. Als je kijkt wat er nu in de Verenigde Staten gebeurt met universiteiten: dat is beang­stigend. Vrijheid van meningsuiting bete­kent niet dat je elkaar kapot moet kunnen maken, maar dat je in alle vrijheid de zaken kan analyseren en in debat kan gaan met elkaar.'

Critici zoals Maarten Boudry vinden het schadelijk dat rectoren partij kiezen in naam van hun instelling. Zo gaan ze in tegen hun eigen onderzoekers, schreef hij.
'Daar ben ik het niet mee eens. Als rector sta je aan het hoofd van een instelling, natuur­lijk spreken die tien rectoren niet louter uit eigen naam. Je kan zeggen dat er zeker geen consensus is over dit thema binnen de uni­versitaire gemeenschap – de reactie van Boudry bewijst dat – maar zij houden ook voeling met de universitaire gemeenschap en wat er leeft onder studenten. Zij proberen daar aansluiting bij te vinden.'

'Ik ben het niet met hem eens: als je zijn redenering doortrekt, verlam je alles. Dan kan je zeggen dat ministers die verkozen zijn alleen in persoonlijke naam standpunten mogen innemen, en niet voor de regering mogen spreken.'

Zit er geen risico in het feit dat universiteiten zo meegetrokken kunnen worden in verschillende conflicten?
'Dat is een risico dat je moet nemen. Het is beter om afgestraft te worden door een overheid die het niet met je eens is, dan braaf toe te kijken en te buigen, zoals in de VS gebeurt. Wij zijn geen politieke instelling in de huidige betekenis van het woord, maar wel in de oorspronkelijke betekenis: politiek is een plicht van ons allemaal, om voor de polis, de gemeenschap op te komen.'

'Het is niet omdat universiteiten met belastinggeld worden betaald, dat ze overheden naar de mond moeten praten. We verwachten in een democratisch bestel dat overheden investeren in universiteiten, juist om ze wakker te houden. Dat is soms zeer ongemakkelijk, maar wel noodzakelijk.'

Tijdens uw toespraak loofde u de aanpak van Luc Sels, omdat die een duidelijke lijn aanhield binnen het debat. Begrijpt u de kritiek op Sels die er onder andere kwam vanuit studenten, maar ook vanuit professoren?
'Zeker, maar hij heeft die ook begrepen. Gelukkig dat er kritiek kan zijn: stel je voor dat een rector zomaar zijn goesting zou kunnen doen. Of de kritiek nu handig verpakt is, doet er niet toe. Er is scherpe kritiek geweest, maar ook dialoog. In mijn gesprekken met Luc Sels heb ik nooit verbit­tering ervaren over die kritiek. Het is niet altijd comfortabel, maar ja.' 

'Er is een evolutie gebeurd in het beleid, ook door voortschrijdend inzicht. Ook de Israë­lische schrijver David Grossman, die in 2007 een eredoctoraat kreeg van de KU Leuven, heeft dat toegegeven: hij zegt hoe hij pas gaandeweg heeft ingezien dat er sprake is van daden die in de richting van een genocide wijzen.'

Wat zegt u tegen onderzoekers van universiteiten die vinden dat het gaat om een inperking van hun academische vrijheid?
'Ik ben zelf nog niemand tegengekomen, maar ze zijn er zeker. Ik kan hen begrijpen, maar dan moeten ze duidelijk maken wat ze daar precies mee bedoelen. Als ze vinden dat een universiteit of rector geen standpunt mag innemen dat steunt op de analyse van de situatie, dan moeten ze wel goede argu­menten aanreiken. Je lost niets op met te zeggen dat je alles laat gebeuren. Er gebeuren vernietigende zaken in Gaza. Zoals David Grossman zegt: als we zo door doen, rijden we ons volledig in de vernieling.'