'Door daders als monsters te portretteren, creëren we een vals veiligheidsgevoel'

Sophie Van Reeth is een eenentwintigjarige studente Geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Als feministe strijdt ze voor gendergelijkheid en tegen discriminatie van de LGBTQ+-gemeenschap. Ze tekent graag en is als redacteur illustratie aan de slag bij dwars, het studentenblad van UAntwerpen. Ze drinkt ook graag thee en we beginnen daarom beiden het interview met een grote tas van het warme goedje.

Hoe gaat het met je?
Sophie Van Reeth: 'Ça va, een beetje druk en overweldigd. Ik wil mijn bachelor afronden dit jaar. En ik ben nu ook in het bestuur gestapt van PUNT.vzw (advies- en informatiecentrum seksueel grensoverschrijdend gedrag, red.). Daarnaast ben ik nu ook promotor voor een zestal bachelorscripties van Thomas Moore van toegepaste psychologie. Dat zijn allemaal kansen die ik nu krijg doordat ik bij PUNT.vzw zit en mijn boek heb gepubliceerd, maar het voelt wel wat onwennig omdat er zo veel op mij afkomt.'

Je boek bundelt verschillende verhalen, wat houdt het juist in?
'Beknopt: het zijn zeven getuigenissen van persoonlijke ervaringen. Mijn verhaal is een van die zeven verhalen. Er is ook een getuigenis van een man. Het gaat om het structurele probleem en de verhalen, niet om mijn slachtofferschap.'

'Ik vond het belangrijk om hen te laten kiezen wat belangrijk was om te vertellen. Vaak is dat niet hetgeen er effectief is gebeurd, maar de nasleep ervan en hoe ze zich er nu tegenover verhouden.'

Je benadrukt dat het gaat om gewone verhalen, van alledaagse mensen - dat het geen ver-van-mijn-bed-show is.
'Het beeld dat we momenteel hebben van seksueel grensoverschrijdend gedrag of zelfs verkrachting, wat trouwens een moeilijk woord is voor veel slachtoffers, is te extreem. Negentig procent van de verkrachtingen zijn niet zoals die extreme media-verhalen. Niemand wordt neergestoken en niemand gaat dood.'

'Je zit daar dan en je denkt: allez, ik zit hier nog, ik leef nog, zo erg zal het toch niet zijn. Dergelijke portrettering van seksueel geweld maakt het voor slachtoffers zelf moeilijk om te beseffen wat hen is overkomen, en om geloofd te worden door hun omgeving die hen vaak niet serieus neemt.'

Hoe reageerde je omgeving op je verhaal, en nu je boek?
'Net na de feiten gaf ik wel direct aan dat er iets was gebeurd dat niet oké was en dat hij iets tegen mijn zin had gedaan. Ik was duidelijk, maar heb nooit het hele verhaal aan iemand verteld.'

'Mijn omgeving van toen ging daar ook niet op in, ze knikten wat of lachten er eens mee. Dat hielp me niet om mezelf serieus te nemen. Op dat moment hebben mensen mij heel vies behandeld. Ik werd niet geloofd of uitgemaakt voor hoer. Al gaf ik ook wel mezelf de schuld om me zo slecht te omringen. Je directe omgeving is heel doorslaggevend.'

'Nu zit ik wel goed en heb ik mensen rond me die me steunen en geloven. Ik heb echt een goede vriendengroep en de reacties op mijn boek zijn overwegend positief.'

Hoe verliep het schrijf- en verwerkingsproces?
'Moeilijk. Vooral de verhalen van anderen vond ik zwaar om te dragen. Ik schreef alles in de ik-vorm, waardoor ik me heel erg in hun persoonlijke ervaring moest inleven. Ik werd daar ook fysiek ziek van, met migraine en misselijkheid.'

'Ik begon elke maand naar een samenkomst met andere slachtoffers te gaan en dat hielp me veel. In het begin van mijn schrijfproces moest ik mijn dader nog wekelijks zien, en ook de hele vriendengroep die me niet geloofde. Dat was heel ongemakkelijk.'

Het is inderdaad vaak niet gemakkelijk om het te plaatsen en om steun te vinden. Hoe is de ervaring voor jou geweest om als studente therapie te vinden en te betalen?
'De laatste keer dat me iets is overkomen was in november 2018. Het weekend daarna had ik Tinder gedownload. Ik wou echt mezelf overtuigen dat ik geen probleem had, dat ik helemaal oké was, en dat ik direct romantische connecties kon aangaan. Na een weekend heb ik die app weer verwijderd. In die periode ben ik met een aantal jongens op date gegaan. Dat was mijn manier om te doen alsof ik geen probleem had. Ik vond het wel erg dat ik in dat proces ook mensen heb gekwetst, omdat ik niet in staat was om iets te geven.'

'Toen heb ik de stap gezet om aan mezelf te beginnen werken en in therapie te gaan in maart 2019. Dat was de eerste keer dat ik het volledige verhaal aan iemand had verteld en de nodige erkenning kreeg. Het was inderdaad wel duur.'

In het maatschappelijk debat ligt een grote focus op bestraffing van daders en is er weinig aandacht voor ondersteuning van slachtoffers. Hoe ervaar jij die tweedeling?
'Dat debat over bestraffing helpt niet. Vaak gaat het om complexe situaties waarbij het slachtoffer zich erg beschermend naar zijn of haar dader opstelt, omdat het om een persoon in de intieme kring gaat. De bestraffing gaat het slachtoffer ook niet bevrijden, dat trauma blijft. Daarom is psychologische ondersteuning van slachtoffers én daders het belangrijkste.'

'Door een dader te portretteren als een monster in steegjes geven we onszelf een vals gevoel van veiligheid. Zouden we onszelf niet in vraag moeten stellen? Veel mensen worden er nerveus van om stil te staan en te kijken of ze zelf niet al over iemands grenzen zijn gegaan.'

Op welke manier kunnen zowel mannen als vrouwen die grenzen leren aanvoelen en respecteren? Waar ligt de grens?
'In mijn boek komt dit ook echt naar voren. Het is niet altijd heftig. Bepaalde 'milde' ervaringen kunnen heftige psychologische consequenties hebben. Vooral opvoeding en onderwijs spelen een belangrijke rol. De verantwoordelijkheid ligt zowel bij de ouders als bij de scholen. Grenzen bespreken zou echt al van in het begin moeten gebeuren. Aangeven wanneer je niet wilt aangeraakt worden, en leren om te vragen of iets oké is. Het is een kwestie van voorzichtig zijn, en bij twijfel communiceren en respecteren.'

Wat lijkt jou een belangrijke stap naar een maatschappij zonder seksueel geweld?
'Er is heel veel mis. Justitie, politie, onderwijs, psychologische ondersteuning … Maar dat zijn allemaal symptomen van een dieperliggend probleem. De algemene mentaliteit ligt fout. Het beeld van seksueel geweld, seksualiteit en gendernormen is schadelijk.'

'Mannen worden geconditioneerd om vieze dingen te doen. Vaak hoor ik jongens spreken over seks alsof ze vrouwen iets moeten aandoen, heel eenzijdig en gewelddadig. En ze worden daarin aangemoedigd door elkaar, en door porno.'

'De mentaliteit moet veranderen en de sleutel ligt in de opvoeding.'