Leuvense cultuur­sector over artificiële intelligentie: 'De defi­nitie van creativiteit verschuift'

Artificiële intelligentie (AI) neemt een steeds prominentere rol in binnen het alledaagse leven. De snelheid waarmee die technologische ontwikkelingen zich voordoen lijkt haast onnavolgbaar. Ook binnen de cultuursector schept de toenemende rol van AI onrust. 

De grenzen tussen menselijke en artificiële creaties lijken steeds meer te vervagen, waardoor creativiteit en originaliteit mogelijk in het gedrang komen. Toch rijst de vraag of er niets inherent menselijks bestaat waar machines niet aan kunnen tippen. Het debat is actueler dan ooit en houdt zowel huidige makers als jonge creatievelingen die het werkveld net gaan betreden bezig. 

Voordeel of vervanging?

Biedt de opkomst van AI in de kunstwereld ook voordelen voor makers, of voelen de ontwikkelingen eerder bedreigend aan? Femke Van der Steen, actrice, theatermaakster en schrijfster, sluit zich aan bij het tweede. 'AI wordt voornamelijk gezien als een gratis werkkracht door degenen die onze jobs normaal zouden financieren.'

Ook Marnix Verduyn, bekend onder zijn pseudoniem Nix, stelt zich de nodige vragen. Hij bevindt zich als cartoonist én doctoraatsonderzoeker met betrekking tot AI op een kruis­punt tussen twee moeilijk verzoenbare werelden. 'De ontwikkelingen verlopen heel snel, ik had vorig jaar niet gedacht dat we hier al zouden staan', zegt hij. Waar hij zich vroeger al grappend karikaturaal voorstelde dat AI zijn creatief proces zou overnemen, stelt hij zich nu argwanender op binnen het debat. 

In zijn onderzoek naar AI blijft hij dan ook ver weg van alles wat creatief is. 'Het proces van iets te maken is juist het leuke, het kan niet de bedoeling zijn dat een machine dat gedeelte overneemt. AI kan gerust een plaats innemen in het invullen van mijn rekeningen of het aangeven van mijn belastingen, maar uiteraard niet in het gedeelte waar ik zoveel voldoening uit haal.'

Ook op juridisch vlak blijft het gebruik van kunstmatige intelligentie vaak een grijze zone, zo zegt professor intellectueel eigendomsrecht Jozefien Vanherpe. 'Als je AI gebruikt om je vaardigheden op te krikken kan je zelf nog auteursrecht claimen op het eindresultaat. Als je het gebruikt om je creatieve vermogen te vervangen, is dat al heel wat moeilijker. Sowieso moet je opletten dat je niet in de val van plagiaat loopt.'

Werkwijze

Zelf maakte Van der Steen al eens gebruik van AI in haar schrijfproces, maar bleef hierbij teleurgesteld achter. 'AI zal zich altijd aan bepaalde regels houden, terwijl vernieuwing juist nodig is om iets nieuws te kunnen maken. Daardoor ontbreekt er menselijkheid, zeker wanneer ik dialogen en personages op een geloofwaardige manier wil brengen. Ik mis ook een bepaalde chaos of toeval waar je alleen als mens zijnde aan kunt raken.'

Diezelfde menselijkheid speelt ook bij singer-songwriter Jokke een grote rol. 'Bij artificiële intelligentie telt alleen het doel, de weg ernaartoe ontbreekt. Om iets eerlijks te creëren moet je zwoegen, en dat ontbreekt als je het aan een computer vraagt.'

Sandrine Lambert, auteur, illustratrice en docent, blijft bewust weg van AI-tools. 'Voor mij is het geen optie om ze als nieuwe techniek te integreren in mijn werk. In mijn eigen praktijk kan ik ze vermijden, maar in het lesgeven niet.' Ze vertelt dat haar studenten steeds vaker beroep doen op ChatGPT en andere tools bij creatief schrijven. 'Dan zeg ik steeds beleefd dat als zij niet de moeite doen om iets zelf te schrijven, ik die ook niet doe om het te lezen. Tot nu toe wordt dat aanvaard, maar ik vrees dat dat niet zo zal blijven.'

Creativiteit onder druk

Alomtoegankelijke software die iedereen in staat stelt te creëren zonder hier een origineel idee voor nodig te hebben — het lijkt de relevantie van creativiteit zowaar buiten schot te zetten. Daarom rijst de vraag wat er van het huidige concept over zal blijven. 'Het zou weleens kunnen dat de definitie van creativiteit verschuift', oppert Verduyn. 

Lambert voorziet een mogelijke achteruitgang van creativiteit. 'Dat vind ik erg bedreigend, ook als lesgever. Er wordt een deel van je groeiruimte ontnomen. Nog niet zo lang geleden kon je als tekenaar bijvoorbeeld aan de slag in een animatiestudiostudio om je technieken bij te schaven. Dat was heel veel tekenen, niet meteen het meest boeiende werk. Maar het gaf je wel de mogelijkheid om ergens binnen te geraken. Ik vrees ervoor dat AI deze mogelijkheden weg zou kunnen nemen.'

Van der Steen probeert hoop te putten uit de alomtegenwoordigheid. 'Het begint een privilege te worden om je niet op sociale media of in de digitale ruimte te bevinden. Misschien zal er veel meer waardering komen voor de fysieke wereld in plaats van op schermen en krijgen mensen weer meer zin om naar het theater te gaan of films te kijken.'

Inherent menselijk

Wat AI en technologie tot dusver onderscheidt van de mens, is het in staat zijn om emoties te voelen en hier ervaringen uit te putten. Humor speelt binnen het werk van Verduyn een grote rol en dat ziet hij dan ook als inherent menselijk. 'Een machine weet niet wat het is om te lachen, het heeft geen menselijke ervaringen beleefd die hiervoor nodig zijn. Het zal daardoor niet in staat zijn om een originele mop te bedenken.'

Van der Steen beaamt dit: 'Een machine kan emoties zoals verliefdheid of woede wel nabootsen, maar zal dat nooit echt kunnen voelen. Ik hoop dat mensen hierdoor meer gaan verlangen naar menselijke verbinding en herkenbaarheid. Als je een boek leest dat door AI is geschreven ben je vast wel benieuwd, maar zal je toch die connectie met soortgenoten missen.'

Ook het gebrek aan authenticiteit differentieert mens van machine. Toch is dit aspect niet binnen iedere kunstvorm even evident. 'Je weet van een jazzbandje dat je ziet spelen, dat daar echte mensen staan. Dat is natuurlijk anders bij strips. Dat verschijnt in boeken of kranten, en men denkt er soms niet verder bij na wie dat nu juist gemaakt heeft', zegt Verduyn.

Lambert staat sceptischer tegenover wat inherent menselijk is. 'In alles wat in de stroom terecht komt zullen mensen uiteindelijk meegaan. En bij AI is dat net hetzelfde. Er zullen nieuwe zaken ontstaan, maar ook veel teleurgang. Dat is nu eenmaal van alle tijden.'

Toekomst

De toekomst van kunst binnen een door AI doordrongen wereld is onzeker, des te meer voor makers aan het begin van hun carrière. Hoe dan ook klinkt overwegend hetzelfde geluid: blijf creëren. 'Ik zou jongeren echt willen aanmoedigen om creatief te blijven, om het als een training te zien. Als je fit wilt blijven, ga je ook sporten. Als je creatief wilt blijven, denk ik dat je ook moet blijven oefenen', zegt Lambert. 

Van der Steen hamert ook op het blijven maken, ondanks de mogelijke creatieve segregatie. 'Het is niet omdat een machine iets "beter" kan, dat het niet waardevol is om het zelf te doen. Zo zijn er heel wat talentvolle schilders, maar is het niet minder waard als mijn grootmoeder hier bijvoorbeeld voor zichzelf wat uithaalt.'

Toch vreest ze voor een groter wordende kloof binnen de kunstwereld. 'Ik heb altijd tegen mijn cursisten gezegd: er is heel veel tussen vloer en top. Schitter waar je staat. En ik vrees eigenlijk dat de komst van AI het stuk daartussen gaat wegknippen. Ofwel ben je aan de vloer, ofwel aan de top.'