Is de opening van het academiejaar nog van deze tijd? 'Voer voor een grondige opfrissing'

Je bent professor en neemt voor het eerst deel aan de opening van het academiejaar. Voor de stoet van de academici naar de Sint-Pieterskerk vertrekt, verzamel je in de universi­teits­hallen op de Naamsestraat. De ceremoniemeester toont je precies op welke plek je moet staan. De rector als eerste, daarna volgen de theologen en de andere faculteiten. Alles is minutieus geregeld. Dan moet je nog je toga aantrekken: een zwarte cape met bijbehorend hoofddeksel: de baret. 

'Veel nieuwe professoren weten niet hoe dat moet', zegt professor emeritus in de universiteitsgeschiedenis Jo Tollebeek (KU Leuven). 'De koordjes juist strikken en je armen door die mouwen krijgen: dat is niet eenvoudig.' 

Toch heeft de toga een belangrijke betekenis. Ze herinnert de universiteit aan haar bijzondere opdracht en wakkert een gemeenschapsgevoel tussen de professoren aan, zegt Lieven Boeve, professor in de fundamentele theologie (KU Leuven): 'Soms heb je symbolen nodig om uit te drukken wat niet zomaar uitdrukbaar is.'

De toga symboliseert bovendien een belangrijk doel van de opening van het academiejaar. De universiteit benadrukt ermee haar eeuwenoude karakter, zoals dat ook bij de viering van zeshonderd jaar KU Leuven gebeurt. Maar steeds minder professoren zijn er warm voor te maken. Volgens de universiteit zullen 232 professoren deelnemen aan de stoet, op een totaal van meer dan 1400.

Ook Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) zakt niet af naar de Naamse­straat: zij stuurt een vertegenwoordiger. 'Er vindt een uitdunning plaats en die realiteit kan de academische overheid niet tegen­houden', zegt Tollebeek. 

Werken, werken, werken 

Sommige professoren zouden wel willen meelopen, maar botsen op praktische hinder­nissen. 'Ik heb nog nooit kunnen deelnemen', zegt Chantal Mathieu, professor in de endocrinologie (KU Leuven). 'En ik ben niet de enige op Gasthuisberg. We hebben raadplegingen en operaties en kunnen niet zomaar een halve dag afwezig zijn.' 

Op Arenberg klinkt een gelijkaardig geluid. 'De opening van het academiejaar valt samen met de startersdagen voor eerste­jaars', zegt Philip Dutré, professor in de computer­wetenschappen (KU Leuven). 'En het is niet praktisch om om half negen 's ochtends in Leuven klaar te staan. Zeker vanuit de campussen in Heverlee is dat een gedoe.' 

De hoge werkdruk is ook voor andere professoren die Veto sprak een reden om niet deel te nemen. De timing speelt daarbij een belangrijke rol, zegt Tollebeek. Vroeger opende het academiejaar op de eerste maandag van oktober. Nu blijft weinig tijd over om het nieuwe jaar voor te bereiden.

De 'K' in KU Leuven

Zo verliest de opening steeds meer van haar pluimen. Bepaalde professoren, zoals Boeve, blijven enthousiast, maar voor anderen is de ceremonie niet meer van deze tijd. 'Ik vind dat de hele opening eens grondig opgefrist mag worden. Ze kan echt moderner', zegt Dutré. Hij wijst onder andere op de eucharistie­viering, die een vaste plaats heeft op het programma. 

Volgens Boeve is die weldegelijk aangepast aan de huidige tijdgeest. De viering is volgens hem geherinterpreteerd vanuit de nieuwe missie van de universiteit: 'Ze staat open voor verschillende levens­beschou­wingen, maar verloochent haar katholieke wortels niet. De voorbeden worden bijvoor­beeld gebracht door de verschillende levensbeschouwelijke groepen van de KU Leuven, zoals protestanten, anglicanen en moslims.' 

Toch houdt de viering sommige professoren thuis, blijkt na een rondvraag. Tollebeek stelt voor om ze te vervangen door bijvoorbeeld een debat over een maatschappelijk thema. 'Bij de opening de nadruk leggen op het katholieke karakter van de universiteit is geen sterk signaal, zeker als de "K" in KU Leuven verderop in het jaar veel minder van tel is.' 

Steve Jobs

Ook de speech van de rector tijdens de academische zitting lijkt steeds minder te beroeren. 'Vroeger stond er gegarandeerd een grote analyse van die toespraak in de Vlaamse kranten', zegt Tollebeek. De grote levensbeschouwelijke en maatschap­pelijke thema's van toen zijn volgens de universiteitskenner vervangen door een zakelijke aanpak. Ook de speech van de voorzitter van de Studentenraad gaat doorgaans met weinig belangstelling gepaard.

Tollebeek legt daarom de vergelijking met de overleden Apple-ceo Steve Jobs: de focus ligt op de goede cijfers en verwezenlijkingen van de KU Leuven, zoals in een jaarraport. Dat bevestigt Dutré. 'Er worden vooral zaken benadrukt die al lang duidelijk zijn. Daarom lezen we de toespraak wel na afloop, maar ze wordt echt niet druk bediscussieerd aan de koffietafel.' 

De eredoctoraten die de universiteit uitdeelt, zijn op dat vlak veel succesvoller. De recente huldiging van secretaris-generaal van de Verenigde Naties António Guterres en auteur Stephen Fry konden op heel wat aandacht rekenen. 'Omdat ze veel minder interne aangelegenheden zijn', verklaart Tollebeek. 

Een dag congé

Een opknapbeurt van de opening dient zich dus aan. Dat gebeurde al in het verleden. In 1968, tijdens de eerste optocht na de splitsing van de universiteit, bleef de toga op stal en liepen de professoren in gewone werkkledij. 

'Toenmalig rector Pieter De Somer wilde de oude universiteit van de katholieke monseigneurs achter zich laten en een modern beeld van de universiteit brengen', zegt Tollebeek. Maar De Somer botste op kritiek: een jaar later maakten de gewaden en baretten hun rentree. 

Omdat de opening in verband staat met het katholieke karakter van de universiteit, kan een herziening bovendien in het verkeerde keelgat schieten bij professoren die daar belang aan hechten. 

Op de korte termijn kunnen praktische oplossingen daarom meer effect hebben. 'Geef ons een dag congé', zegt professor Mathieu. 'Of leg een bus in tussen Arenberg en het centrum van Leuven', oppert Dutré. Voer tot reflectie voor Severine Vermeire, die woensdag voor het eerst de stoet der togati leidt als rector van de universiteit.