Het wegnemen van een buste van Leo­pold II geeft KU Leuven nog geen brevet in dekolo­nisatie 

In 1959 produceerde de Vlaamse cineast Gerard De Boe (1904-1960) de kort­film Lovanium over de gelijknamige dochteruniversiteit van de KU Leuven in Congo. Die instelling werd vijf jaar eerder, in 1954, opgericht en was dus het grootste en het meest prestigieuze koloniaal project van onze Alma Mater. 

De commentaren over de herschepping van een wild savannegebied en een donker woudgalerij met hutten tot een universitaire site met bibliotheken en luxueuze resi­denties voor professoren en studenten... Ze herinneren zowel een beetje aan Stanley’s reizen in 'donker' Afrika tijdens het laatste kwart van de negentiende eeuw als aan het beschavingswerk dat nadien werd gepresteerd in het hart van het Afrikaans continent. De propagandafilm moest bevestigen dat de beschavingsactie op het gebied van het onderwijs na vijftig jaar kolonisering een toppunt had bereikt.

In 1958 waren de eerste Congolese licen­tiaten afgestudeerd. Tijdens het academie­jaar 1958-1959 telde Lovanium 365 blanke en zwarte studenten. Het doel van de KU Leuven was de vorming van de toekomstige elite van Congo. In de film treden 'blanke' professoren alsook blanke en zwarte studenten op. Er zijn zelfs tal van blanke studentes te zien, maar geen enkele zwarte. De afwezigheid van Congolese meisjes is natuurlijk te verklaren door het feit dat het middelbaar onderwijs voor hen nog niet bovenaan op de koloniale agenda stond. Pas na de onafhankelijkheid zouden de eerste Congolese studentes op de campus van die interraciale universiteit verschijnen.

Studentenprotest

Na de onafhankelijkheid zou Leuven nog gedurende een korte tijd een grote invloed hebben in Lovanium. Maar daarna ging het toch het helemaal bergaf de dochter­universiteit van Leuven. Studentenprotesten werden door het Mobutu-regime heel bloedig onderdrukt. De universiteit werd voor een tijd gesloten en de studenten werden het nationale leger ingelijfd. Met de nationalisering en de hervorming van het hoger onderwijs werd Lovanium in augustus 1971 herdoopt tot de 'Université Nationale du Congo' en in oktober van dat jaar tot de 'Université Nationale du Zaïre' (Unaza).

In een prachtig essay, Lovanium: La Kasala du 4 juin uit 1982, beschrijft Lumuna-Sando in een kroniekstijl hoe de campus militair werd bezet in juni 1971. Helaas begon toen de gestadige neergang van het vroegere Lovanium. Unaza, en later Unikin, zou wel enkele kleine heroplevingen kennen, maar de mot zat toen al echt in het Congolees universitair laken. In het kader van de Belgische ontwikkelingssamenwerking bleef de KU Leuven gedurende een paar decennia er nog een zeer dynamische en positieve rol spelen. Maar het kon niet voorkomen dat Unikin op de ranking van de beste Frans­talige universiteiten van het Afrikaans continent van de eerste plaats naar de onderste regionen tuimelde.

Zieke instelling

Naar aanleiding van de zeventigste verjaar­dag van de stichting van Lovanium, in oktober 2024, werd een ernstige poging gedaan om de relaties tussen enerzijds Unikin en anderzijds KU Leuven en UC Louvain-la-Neuve weer wat leven in te blazen. De belofte werd gedaan om meer doctoraatsbeurzen aan Congolese studenten aan te bieden. Het wetenschappelijk niveau op Unikin opkrikken leek prioritair voor de betrokken universi­taire autoriteiten. Maar is dat wel de goede optie? Kan men van een manke ezel een winnend koerspaard maken?

Unikin is zwaar ziek. Het devies is er: 'Professoren willen alleen maar geld; studenten willen alleen maar punten.' De juiste diagnose van de instelling is blijkbaar nog niet gemaakt. Dat een zekere Unikin-professor die op een goed blad van enkele instellingen van onze Alma Mater staat, zich gedraagt als een predator die zich schuldig maakt aan het stelen van inschrijvingsgelden van studenten, is een pijnlijke vaststelling. Administratief wanbeleid en wanbeheer heeft epidemische proporties aangenomen.

Er wordt steeds maar gefocust op samen­werking met het Congolese professorencorps terwijl de administratieve en technische diensten totaal worden verwaarloosd. Tijdens recente gesprekken in Kinshasa vernam ik dat in de prachtige gebouwen die in de propagandafilm van Gerard De Boe worden opgetrokken, nu asbest te vinden is en dat de risico’s op kanker steeds groter wordt vooral bij studenten. Kan dat niet verder worden onderzocht? En lijkt de ontwikkeling van een goed functionerende technische dienst in Unikin niet noodzakelijk om het verval van de gebouwen tegen te gaan?

Neokoloniaal beleid

Tot slot moet worden stilgestaan bij de grote plechtigheid die in Leuven werd georga­niseerd om die zeventigste verjaardag van de geboorte van Lovanium te vieren. Meerdere mannelijke professoren van Unikin werden uitgenodigd. Opvallend: gerenommeerde personen ontbraken die tot de eerste lichting van Congolese studentes van Lovanium behoren, zoals Wivina Nlandu, nu minister van Staat en Clémentine Nzuzi-Faïk, emerita van UC Louvain,.

Tja, de film van Gerard De Boe was koloniaal en niet gendervriendelijk; de plechtige manifestatie van oktober 2024 had een 'neokoloniale tint.' Aan de vooravond van de 65ste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo, denken nog te veel mensen aan onze Alma mater dat folkloristische iconoclastische acties, zoals het weghalen van een buste van Leopold II uit de centrale universiteitsbibliotheek, volstaat om een brevet te krijgen in dekoloniseringspolitiek.

Mathieu Zana Etambala is historicus en gastprofessor aan KU Leuven, campus Brussel.