Luc Sels zwaait af als rector: 'Beleid voeren is wel iets anders dan je te laten opjagen door  gevoelens'

'Ik heb nooit een dagboek bijgehouden', zegt Luc Sels, afscheidnemend rector van de KU Leuven. Wanneer we hem opzoeken op het rectoraat, heeft hij net een week van proclamaties achter de rug en oogt hij zichtbaar vermoeid. 'In deze functie doe je soms elke dag weer iets anders. Van interviews met Veto tot lange debatten over onderzoeks- en onderwijsbeleid, van Vlaamse regering tot de Europese Commissie. Niet altijd gemakkelijk, wel erg boeiend. En heel veel reizen hoort erbij.' 

Acht jaar lang was Luc Sels rector van de KU Leuven. Hij was de eerste rector sinds André Oosterlinck die erin slaagde herverkozen te raken. In 2017 versloeg hij, tot verbazing van velen, zittend rector Rik Torfs. En in 2021 haalde hij het ruim van uitdager Jan Tytgat. Het was een periode waarin hij – meer dan andere rectoren – verschillende rollen moest zien te combineren.

'Tijdens de pandemie heb ik me een beetje als een amateurviroloog gevoeld', zegt Sels. 'Maar wel met succes, denk ik. De virus­circulatie in Leuven lag steeds veel lager dan in de andere centrumsteden. En de invasie van Rusland in Oekraïne betekende voor ons vooral een ongeziene inflatiegolf. Tijdens die cruciale maanden lag de opdracht dan weer dichter bij die van een financieel directeur.' 

'Als men aan mij zou vragen, wat had je meer kunnen doen: ik had misschien op sommige momenten andere keuzes kunnen maken, maar ik ben in het reine met alle beslissingen en ik heb qua energie alles gegeven. Ik ben echt doodmoe', zegt hij. 

Maar voor hij op vakantie vertrekt en Severine Vermeire het van hem overneemt, blikken we samen met hem nog even terug op zijn hectische dubbeltermijn – met de geopende verhuisdozen dreigend achter ons. 'Ik ga het erg missen. Ik ben heel trots op de voorbije acht jaar, en dan vooral op de veelheid van wat we allemaal gerealiseerd hebben. Misschien te veel. We hebben veel gevraagd van veel mensen.'

Er ontstond het beeld van u als de 'rector-manager'. Kan u zich daar in vinden?
Luc Sels: 'Als men het daartoe beperkt: nee, helemaal niet. Maar ik antwoord daar niet graag op die manier op: dan is het alsof ik het beeld dat anderen van mij hebben, wil corrigeren. Laat het maar aan anderen over om zich dat beeld te vormen. Ik ben niet de man die een schilderij of een standbeeld nodig heeft om gelukkig te worden. Men zegt maar en men denkt maar.'

Pieter De Somer wordt herinnerd als de hervormer, André Oosterlinck als de man die de Associatie vorm gaf. Waar­mee gaat u de geschiedenisboeken in?
'Ik vind dat een heel vervelende vraag om te beantwoorden, want elk antwoord komt erg pronkerig over, vrees ik. (lacht) Wat ik als een van de grootste realisaties zie is de stijging van onze internationale reputatie: we zijn in Europa echt top of mind. Maar waar ik ook erg trots op ben en weinig over gesproken wordt, is wat op het vlak van duurzaamheidsbeleid aan vooruitgang is geboekt.'

'Dat we de pandemie als universiteit goed hebben doorgemaakt, heeft te maken met het feit dat we al in 2017 erg op digitalisering hebben ingezet. Dat is geen toevallige keuze, maar je doet dat natuurlijk niet omdat je vermoedt dat er een gezondheidscrisis op je afkomt.'

'Ik heb ook mijn ziel in het versterken van het studentenengagement gelegd, en vind het cruciaal dat we van de universiteit een warme en hechte gemeenschap maken. De gedachte dat student zijn meer is dan studeren alleen, vind ik erg belangrijk. Het aandeel studenten dat zich inspant voor kwetsbare groepen in de samenleving, is indrukwekkend. Ik ben eigenlijk best wel trots op jullie generatie. Reken daar jullie Veto-engagement gerust bij.'

Aan het begin van uw termijn stelde u zich als doel om komaf te maken met de 'arrogantie' van de KU Leuven en een vaart te zetten achter internatio­nali­sering. Vindt u dat u daarin geslaagd bent?
'Ja. Spreken over arrogantie was natuurlijk campagnetaal van toen, maar de KU Leuven heeft wel effectief meer de verbinding opgezocht met andere universiteiten en kennis­instellingen. Dat heeft een andere sfeer tussen de rectoren onderling teweeggebracht, die tot vandaag voelbaar is.'

Is dat zo? 'De KU Leuven communiceert wel steeds uitgebreid over de rankings. Dat universiteiten en bestuurders ervan de rankingwaanzin blijven dulden, is te gek voor woorden', tweette UGent-rector Rik Van de Walle.
(fijntjes) 'Ik heb de UGent zo'n zaken nooit horen zeggen toen ze opklom in de rankings. Die rankings hebben een belangrijk effect op onze reputatie, maar hebben verder geen impact op het beleid. In de kranten pakken we er dan ook zelden mee uit, maar wel op sociale media, omdat dat nu eenmaal een van de weinige kanalen is om je inter­nationale alumni en toekomstige studenten mee te bereiken.'

'Het zegt wel iets over de impact en gezondheid van een universiteit. Wereldwijd is dat ook een belangrijk element in de keuze voor partneruniversiteiten en in de zoektocht van internationale studenten. We trekken er betere internationale studenten mee aan.'

'De methodologie is inderdaad beperkt, en de gebruikte parameters zeggen lang niet alles over een universiteit. Maar in het GeBu (Gemeenschappelijk Bureau, red.) praten wij niet over die rankings. Het is geen doelstelling maar een neveneffect van goed beleid. En een indicator van een gestegen internationale reputatie.'

'KU Leuven staat op één in Horizon Europe (een Europees onderzoeksprogramma dat loopt tot 2027, red), dat zegt wel iets. De universiteit is lokaal verankerd met de focus op impact in eigen regio, maar in haar oriëntatie globaal. Dat vertaalt zich heel goed in ons onderzoek én de inkomsten.'

Is die strategie noodzakelijk om te kunnen blijven groeien?
'Ik zou er moeite mee hebben mochten we niet lokaal verankerd zijn. Zelfs bij top­instellingen zoals Cambridge of MIT ligt hun ecosysteem van startups zeer dichtbij, maar gaat de waarde – niet enkel financieel, maar ook in de vorm van topklinische zorg, de opleiding van talent of de uitbouw van een sterk cultureel aanbod – veel ruimer dan de eigen regio.'

'Wij zijn ook lokaal aanwezig in heel Vlaanderen, maar ons bereik is veel ruimer. En we rekenen ons bij de tien grootste Europese universiteiten. Het is niet onbelangrijk voor Vlaanderen en België dat we twee topspelers hebben zoals de KU Leuven en de UGent. (fijntjes) Ik ben dan wel de rector die bewust en gemeend ook andere Belgische universiteiten vernoemt.'

Volgens historicus Bruno De Wever worden universiteiten aangezet om te vermarkten door de inter­nationalisering.
'Dat is zever, mijn excuses voor dat woord. (lacht) Wij jagen niet op internationale studenten omwille van financiële redenen: de inschrijvingsgelden van internationale studenten maken niet eens zo'n gigantisch groot deel uit van onze totale inkomsten. We kennen wel op een heel krappe arbeidsmarkt en hebben het internationaal talent heel erg nodig om de acht- à negenduizend onderzoeksposities aan onze universiteit in te vullen.'

'Vandaag is 55 procent van de doctorandi inter­nationaal. Als we hen al kunnen aantrekken op masterniveau, dan staan we een stukje sterker. Dan hebben zij alvast meer voeling met de universiteit. Dus de keuze is gerelateerd aan onze opdracht om de Vlaamse kennissamenleving te voeden, en onze arbeidsmarkt te versterken. We weten heel goed dat de blijfkans van internationale studenten hoog ligt, en dat je de tekorten in bijvoorbeeld de STEM-disciplines zo kan opvangen.'

'Ik vind het zelf een enorme verrijking dat Vlaamse studenten in een internationale universiteit actief kunnen zijn. Leuven is een internationale gemeenschap geworden. Dat vind ik warm en verrijkend. Je moet op een zondag­namiddag eens naar Sportkot trekken, dan zie je op de verschillende sportvelden de hele wereld langs je voorbij komen.'

'154 nationaliteiten, dat is een enorme winst voor de diversiteit en biedt kansen tot culturele verrijking. Het is jammer dat die publieken zo gescheiden blijven. Veto is er bijvoorbeeld in het Nederlands, en niet in het Engels. We blijven allemaal erg Vlaams. We kunnen echt wel nog meer openheid tonen, zoals onze internationale talenten dat ook doen.'

Toch wil de Vlaamse regering een stevige rem zetten op internationalisering. Moet u een strijd voeren met de Vlaamse regering?
'Ik heb nooit het gevoel in strijd te zijn met hen. Ik ben een democraat, en doe het dus met argumenten en niet met geschimp of een gevecht.'

De financiering van niet-Europese studenten zal beperkt worden tot 2 procent van alle studenten, aan de KU Leuven is dat 8,4 procent. Zo is ze wel erg kwetsbaar in vergelijking met andere universiteiten.
'De Vlaamse regering zou zich van haar zwakke kant tonen zijn mocht ze ons daarop veroordelen. Als je kijkt naar hun teksten over economie en innovatie, dan gaat het voortdurend over kennismigratie en het naar hier halen van talent. De Europese Commissie kiest voor een Choose Europe-benadering, maar men ziet daarbij over het hoofd dat het hoger onderwijs wellicht het beste kanaal is om goed ingeburgerde toptalenten aan te trekken. Ik begrijp de terughoudendheid echt niet.'

'Ik heb echter nooit een strijd gevoerd, en ik ben steeds met overbrugbare voorstellen gekomen. Ik zie het meer als een dialoog waarbij je elkaars argumenten probeert te begrijpen. Waar ik niet goed tegen kan, is dat men niet luistert en men bij elke vraag voor versoepeling verder verstrengt. Maar verder heeft men een constructieve gespreks­partner aan mij, denk ik.'

Welke strategie past u dan toe?
'Praten, praten en nog eens praten. En niet in eerste instantie via de kranten. Er is niets zo sterk als de stille diplomatie en het respect voor dialoog. Dat heeft de univer­siteit veel opgeleverd, en die strategie past bij mij. Dat is belangrijk, dat je een aanpak kiest die je past. En het wordt door politici geapprecieerd.'

'In jullie perspectief praten wij enkel met de minister van Onderwijs. Maar voor de KU Leuven zijn de ministers van Wetenschaps­beleid, Erfgoed, Energie, Klimaat, Gezond­heids­zorg óók belangrijk. Het aantal ministers waarmee ik regelmatig interageer, ligt erg hoog. Ik heb het ooit eens opgelijst, tijdens de vorige legislatuur waren het dertien excellenties. Je moet dan maar eens proberen via de media te argumenteren… Dat werkt gewoon niet.'

Maar als je het regeerakkoord eens scant op de woorden 'hoger onderwijs', kom je op een erg laag aantal uit.
'Zo hebben we het graag.'

Zodat jullie jullie ding kunnen doen?
'Wel, laat ik het zo stellen: de Vlaamse uni­versiteiten staan sterk juist vanwege hun goede en constructieve samenwerking met de Vlaamse regering. Het gaat mij ook eerder om slimme keuzes te kunnen maken samen met de overheid. Als ik het regeerakkoord lees, lees ik alle hoofdstukken, want ze zijn allemaal relevant voor een grote universiteit.'

'In het stukje over hoger onderwijs staat er een zinnetje over het financieringsmodel. Maar ik kan u garanderen: dat ene zinnetje geeft wel vol­doende werk voor een legis­latuur, hoor. Taxeer een regeer­akkoord nooit aan de hand van het aantal woorden over een bepaald thema. Een bevoegdheid als dierenwelzijn krijgt in dit regeerakkoord meer plaats, maar betekent dat het belang­rijker is dan hoger onderwijs? Dat denk ik niet.'

Maar waar het in Vlaanderen nog relatief stabiel lijkt, komen universiteiten wereld­wijd wel steeds meer in woelig vaarwater. Zo kregen de universiteiten in Nederland te maken met zware besparingen, en wankelen verschillende universiteiten in het VK op de rand van het faillissement. In de VS worden Columbia Harvard University dan weer voortdurend door Trumps regering belaagd. Toch vinden sommigen dat Harvard zijn kwetsbaarheid aan zichzelf te danken heeft, en dat de academische vrijheid daar al langer onder druk stond. 

Is er in Vlaanderen ook een trend waarin universiteiten worden gedwongen een meer politieke positie in te nemen?
'Ik denk dat dat allemaal nogal meevalt. De diversiteit aan politieke ideeën en strek­kingen in onze universiteit is veel groter dan je denkt. Die politieke diversiteit moet je intern ook alle ruimte geven: dat is de essentie van de vrijheid van meningsuiting én het raakt ook aan de academische vrij­heid. Maar dat maakt het erg lastig om als universiteit één politieke positie in te nemen, want dan werk je intern juist beperkend.'

'Ik blijf het echter wel herhalen binnen de universiteit: wees je bewust van je verant­woordelijkheid. Als je als professor je mond opendoet, zien mensen wel je titel voor je naam en gaan ze aan je mening al snel wetenschappelijke waarde toekennen. Dat is niet altijd het geval, zeker niet als je uitspraken doet over een totaal ander domein. Het verklaart ook wel de terug­houdend­heid die ik zelf aan de dag leg.'

Zoals bijvoorbeeld over het conflict in Gaza?
'Ik vind nu net niet dat we daar terug­houdend zijn. Ik heb mijn standpunt wat dat betreft al meermaals kenbaar gemaakt. Maar dat is wel een typisch voorbeeld van een thematiek waarover intern veel opinies bestaan, met tal van minderheden die al snel denken dat ze de meerderheid uitmaken.'

'Ik beslis niet dat er met Israëlische onder­zoekers wordt samengewerkt. Velen vinden dat een universiteit als instelling dit soort beperkingen niet mag opleggen, omdat dat deel uitmaakt van hun eigen gewetens­oordeel en hun academische vrijheid. Ik volg dat grotendeels. Maar we zijn anderzijds toch echt wel streng geweest naar Israëlische partners én de Europese Commissie toe. Voor hen hebben we vele vragen over het lidmaatschap van Israël in Horizon Europe.' 

Ik neem aan dat daar veel tijd naartoe is gegaan?
'Ja, zeker. De positie van de rector is een vrij unieke positie, omdat je al die stemmen in je mailbox krijgt, en er altijd wel iemand is die kwaad is omdat je een beslissing neemt die volgens de ene de andere volgt. Dat leidt tot nuance. We moeten gewoon een verstandig beleid voeren, en zien dat het uitvoerbaar is. De beslissing van Gent om een reeks Israë­lische samenwerkingen stop te zetten, is duidelijk geen uitvoerbaar beleid. Dat is geen verwijt, ik begrijp heel goed hoe die beslissing tot stand is gekomen.' 

'Ik probeer een problematiek langs verschillende kanten te bekijken. Vreemd genoeg wordt die nuance me dan net verweten. Onlangs schreef iemand dat ik veel te vaak mijn woorden wik en weeg. Maar als iederéén woorden zou wikken en wegen, zou onze samenleving een stuk ordentelijker verlopen.' 

'Dat zit in mij: aan de ene kant keihard werken, en aan de andere kant de rustige vastheid proberen te bewaken. Dat is niet altijd evident, maar ik laat me niet snel opjagen door een bezetting. Beslissingen moet gewoon goed gebalanceerd zijn en uitvoerbaar zijn, en dat staat begrip voor andere standpunten helemaal niet in de weg.'

'Ik heb rond Gaza heel weinig standpunten gehoord waar ik geen affiniteit mee heb. Meestal als je de argumentatie hoort, kan je iemand niet volledig ongelijk geven. Ik heb ook met alle Israëlische rectoren individuele gesprekken gehad, om goed te begrijpen waar zij staan. Daar is heel veel tijd in gekropen.' 

Na een panelgesprek van Metaforum over Palestina werd u achteraf belaagd en nageroepen. Laat zoiets dan geen indruk op u na?
'Als persoon wel natuurlijk. Ik heb nagenoeg dagelijks contact met de rector van de universiteit van Gaza. De filmpjes die ik door­gestuurd krijg, zijn soms om misselijk van te worden. Ik zit veel meer in met deze tragedie dan zij die me neutraliteit verwijten. Ik ben in mijn opinies helemaal niet neutraal. Maar nogmaals, beleid voeren is wel iets anders dan je te laten opjagen door je eigen gevoelens.'

'De druk is enorm geweest bij momenten: het gebeurt nog regelmatig dat ik door de stad loop, en allerlei verwijten naar mijn hoofd geslingerd krijg. Dat is niet fijn, hè. Ik ben niet gemaakt van staal. Toen het gerechtelijk dossier rond Reuzegom en Sanda Dia uitlekte, voelde ik me public enemy number one. Dat is geen fijn gevoel, maar gevoelens mogen het beleid niet volledig bepalen.'

'Natuurlijk heeft het allemaal een grote impact op mij, ik ben geen apathische ziel. Afhankelijk van welke crisis in het spel is, leidt dat al eens tot tranen of slapeloze nachten. Maar je moet ook dan een piste volgen die redelijk en uitvoer­baar is, en niet direct op juridische obstakels botst. Bij veel van de crisissen die ik heb doorgemaakt, hadden degenen die meteen heel fel reageerden vaak geen idee van de beweeg­redenen achter het standpunt dat ik innam.' 

'Je leert onwaarschijnlijk veel uit die crisis­momenten: ik ben daar rijker uitgekomen. Maar vind ik dat ik in al die crisissen het juiste besluit heb genomen? Die vraag kan ik niet beantwoorden: ik weet niet wat het effect van andere besluiten was geweest.' 

U heeft aangegeven dat u achter de zaak Sanda Dia nooit een punt hebt kunnen zetten. Bent u daarmee in het reine kunnen komen?
'Ik ben zeker in het reine met onze aanpak, maar nog niet met de emotionele impact. Die tragedie is echt onder mijn huid gekropen. Het is ook persoonlijk geworden nadat ik maandenlang spitsroeden heb moet lopen in de media en allerhande verwijten kreeg. Het heeft mijn gezin heel erg beïnvloed.'

'Maar ik heb geen schuldgevoel in de zin dat we een fout zouden hebben gemaakt. De afweging die gemaakt is in tucht om de straf­rechtelijke procedure niet te schaden, is heel moeilijk uit te leggen aan het grote publiek. Ik dacht zelf dat er in de gerech­telijke proce­dure een veel strengere straf zou uitgespro­ken worden, wat dan ook weer niet echt het geval bleek. Het blijft wel onvoorstelbaar dat studenten elkaar zoiets kunnen aandoen.'