Wanneer je langs het Vlaams Mensen­rechten­instituut moet gaan om je lesopnames (niet) te krijgen

Louise* studeert de master in de Sociologie, maar heeft een autismespectrumstoornis (ASS) en een erkende handicap. Ze vroeg al meermaals aan een lesgever van een verplicht vak om lesopnames, omdat ze het fysiek niet aankan om aanwezig te zijn. 'Omdat ik ASS heb, ben ik zeer prikkelgevoelig. Het is voor mij daarom zeer moeilijk om zes uur lang geconcentreerd de les te volgen. Daarnaast heb ik een angststoornis met agorafobie, wat betekent dat ik situaties waarin ik veel angst ervaar, ga vermijden.'

De universiteit weigert echter haar vraag om lesopnames. Interactiviteit staat immers centraal in de colleges, oordeelt de UGent. Ze mag wel een buddy meenemen, een alternatieve individuele taak maken en de notities van een lesgenoot gebruiken. Maar zeker dat ze die notities zal krijgen op het einde van het semester, is ze niet. De professor laat haar naar eigen zeggen via mail weten 'geen tijd voor haar te hebben'. 

Omdat de UGent niet voorzag in een interne beroepsprocedure, dient Louise uiteindelijk klacht in bij de geschillenkamer van het Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). Die geschillenkamer werd opgericht in 2023 en is bevoegd om niet-bindende uitspraken te doen bij discriminatieklachten. 

En dus ook over de vraag van Louise om lesopnames te mogen krijgen vanwege haar functiebeperking. In de zomer slaagt ze voor het vak. In september 2025 verdedigt ze zichzelf zonder advocaat tegenover haar universiteit. Die kan ze zich namelijk niet veroorloven. 

Obstakels

De UGent weigerde geen 'redelijke aanpassingen' naar de student, oordeelt de geschillenkamer in november. De universiteit heeft voldoende aanpassingen aangeboden aan Louise. Bovendien kon de studente niet aantonen dat de opnames van die lessen – waarin interactiviteit centraal staat – voldoende obstakels zouden wegnemen. 

'Nochtans zouden die mij wel helpen', zegt Louise. 'Ik mocht inderdaad met een buddy naar de les gaan, maar de professor gaf heel chaotisch les. Hij maakt een controversieel statement in het begin van de les, maar komt daar dan op terug. Daar loop ik sneller op vast dan andere studenten. Met een lesopname zou ik kunnen terugscrollen om te weten waar hij naartoe wou met zijn redenering.'

De casus van Louise is niet de eerste over lesopnames aan het Mensenrechteninstituut. In september sprak de geschillenkamer zich ook uit over een gelijkaardige casus. Een andere UGent-student, die in herstelling is van chemotherapie, vraagt eveneens om de lesopnames van een interactief college. Opnieuw weigert de universiteit deze te voorzien.

Ze bood de jongen wel aan om de oefeningen thuis te maken en door te sturen ter verbetering. De universiteit weigerde daar wel 'redelijke aanpassingen', oordeelt de geschillenkamer. Een primeur: de eerste keer dat een universiteit veroordeeld wordt voor discriminatie door het Mensenrechteninstituut. 

Paternalistisch

Twee gelijkaardige casussen, maar met een heel verschillende uitkomst. Al lijkt dat alleen maar zo. Eigenlijk zijn er grotere verschillen dan je op het eerste gezicht zou denken, zeggen juristen. 'De twee zaken lijken oppervlakkig gelijkaardig, maar verschillen juridisch wezenlijk', zegt Jogchum Vrielink, professor discriminatierecht, onder meer verbonden aan de KU Leuven. 

'Een essentieel verschilpunt is of de gevraagde aanpassing, naar de inschatting van de Geschillenkamer, effectief kan helpen. Als het middel – zoals hier een lesopname – niet zinvol kan bijdragen aan het doel, komt men niet eens toe aan de vraag of de eis wel evenredig is naargelang het doel', zegt hij. 

'Het ging om een heel interactief werkcollege, met evaluatie op dat punt. Verder had de studente zelf aangegeven dat ze live – mét ondersteuning – al nauwelijks kon volgen: dan zouden opnames geen oplossing zijn, is de redenering dan.' 

Belangrijk is ook de kwestie van alternatieven én dialoog, volgens Vrielink. 'De universiteit bood de jongen geen gelijkwaardig alternatief aan. Dat de student in de zaak van Louise, na overleg, wel een reeks gelijkwaardige oplossingen aangereikt kreeg, en daar wel door geholpen werd, maakte het verschil. De studente slaagde ook voor het vak.'

Kan je dan niet gediscrimineerd worden als je geslaagd bent? Louise heeft het gevoel dat die redenering doorwoog. 'De geschillenkamer leidt uit het slagen eerder af dat de maatregelen vruchtbaar bleken. Maar ik denk niet dat het de uitkomst had veranderd, als ze nog niet geslaagd zou zijn.' Waar de universiteit in de eerste casus vooral abstracte redenen aanhaalde, en redeneerde 'voor' de student, koos ze in de casus van Louise voor een meer persoonsgebonden benadering, zegt Vrielink. 

Beleid toetsen

'In de ene zaak beslist de universiteit dat die opnames niet zinvol zijn voor de student', zegt Vrielink. 'Niet bepaald maatwerk. In de andere zaak was er juist wel veel dialoog, en worden allerlei oplossingen voorgesteld, bijvoorbeeld door een alternatieve taak aan te bieden.'

'De les die de geschillenkamer meegeeft is dat er ook moet gekeken worden naar of er voldoende gelijkwaardige alternatieven zijn aangeboden zijn geweest aan de student', zegt Sabien Lust, professor onderwijsrecht. Zij was namens de UGent mee betrokken bij de behandeling van de casussen voor de geschillenkamer. 'De tweede keer is heel erg de nadruk gelegd op de vereiste om op een geïndividualiseerde manier met de student in gesprek te gaan over diens noden en hoe daaraan tegemoet gekomen kan worden.'

De rechtspraak van de geschillenkamer kan bovendien een grote invloed hebben op het lesopnamebeleid van Vlaamse universiteiten, klinkt het bij experten. Het algemeen beleid van een universiteit rond lesopnames moet, als je de geschillenkamer volgt, worden bijgesteld, zegt Vrielink. 'Als je regel bijvoorbeeld is dat je per definitie geen lesopnames van werkcolleges ter beschikking stelt, kan dat niet. Het moet veel meer rond de context draaien.'

'Het beleid dat bij werkcolleges geen lesopnames mogen voorzien worden, moet nu toch genuanceerd worden', zegt ook Dylan Couck, onderwijsjurist aan de UGent. 'Wanneer een student aannemelijk kan maken dat lesopnames een deel van de obstakels kunnen wegnemen, wordt het voor een universiteit veel moeilijker om die te gaan weigeren.'

'Dit creëert een precedent', zegt Bob Meerts, bestuurder Sociale Zaken & Diversiteit bij de Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS). 'Universiteiten en hogescholen worden door die casus geïnformeerd over hoe ze hun beleid kunnen aanpassen. En studenten kunnen zich zo beter inlichten over wat hun rechten zijn. Deze twee casussen hebben de alarmbel geluid: het is duidelijk dat het beleid rond lesopnames echt niet goed zit.'

Potentiële zaken

'We zullen het beleid moeten toetsen aan die twee beslissingen, om dan misschien aan te passen', zegt Lust. 'Ik merk dat de universiteit nu al wat soepeler is bij het toekennen van lesopnames. Het is niet slecht dat het beleid eens doorgelicht wordt.' 

'Ons beleid verandert daardoor niet plots', zegt Margriet Van Bael, vicerector Onderwijsbeleid aan de KU Leuven. 'Beleid evolueert continu en we sturen bij als dat nodig blijkt.' Ze laat weten dat het beleidsplan nog in ontwikkeling is, maar dat 'lesopnames daar zeker in meegenomen worden'. 'Het is altijd een punt geweest om ons beleid zo inclusief mogelijk te maken, en daar ook in de uitwerking van beleid rekening mee te houden.'

Studenten kunnen het oordeel van de geschillenkamer immers ook gebruiken in een beroepsprocedure over faciliteiten binnen de universiteit. Het Vlaams Mensenrechteninstituut heeft geen bindende bevoegdheid, en moet het hebben van zijn  moreel gezag, zegt Vrielink. 

'Maar ik vind deze oordelen alvast heel helder, coherent en overtuigend beargumenteerd: ik hoop dan ook dat ze gevolgd worden. Ik vermoed ook wel dat dat zal gebeuren, zeker door universiteiten, daar die de mensenrechten hoog in het vaandel dragen.'

Dat het recht zo in de discussie rond lesopnames terechtkomt, is voor professor onderwijsrecht Kurt Willems (KU Leuven) perfect normaal. De discussie over het gebruik van lesopnames komt nu pas in een verfijnende fase, zegt hij, nadat ze in de pandemie in allerijl werden gebruikt. 'In alle eerlijkheid: die discussie zal sowieso gevoerd worden, ook zonder die casussen.’

Hij pleit dan ook voor mildheid. 'Je kan niet verwachten dat alles nu al onmiddellijk op punt staat, terwijl technische mogelijkheden blijven evolueren en instellingen tijd nodig hebben om het nodige materiaal aan te kopen. Ik hoop persoonlijk dat elke instelling die casussen opneemt als een element in het proces voor kwaliteitsverbetering. Het is een opportuniteit.'

*Louise is een gefingeerde naam. Haar echte naam is bekend bij de redactie.